Ақсақтықты ертерек анықтау сүтті сиырлардың денсаулығын, өнімділігін сақтау үшін өте маңызды. Жақында жүргізілген зерттеуде Ливерпуль университеті нақты уақыт режимінде ірі қара малдың ақсақтығын анықтау үшін екі өлшемді камераны сынақтан өткізді. Машиналық оқыту еңгізілген толық автоматтандырылған процесс нақты уақыт режимінде қозғалғыштық/ширақтық дәрежесін болжауға мүмкіндік береді. Он бір коммерциялық кәсіпорында бұл техникалық әдіс ақсақтық пен аяқ жарақаты бар сиырларды бірінші рет білікті және тәжірибелі сарапшылар сияқты анықтай алды.

Ұзақ уақыт бойы күнделікті жиналатын қозғалғыштық деректерін пайдаланған кезде жүйенің дәлдігі айтарлықтай артты және сарапшылардың  көрсеткіштерінен асып түсті. Бұл озық технологиялық шешім ақсайтын сиырларды ерте анықтауға және сол арқылы сүтті мал табындарындағы ақсақтықты тиімді емдеуге мүмкіндік береді.

Дереккөз: https://doi.org/10.3168/jds.2024-25940 Сипатталған әдіс кеңінен тарап, қол жетімді болғанша, KFM жобасы сүт өндірушілерге семинарлар, тренингтер өткізу және оқу материалдарын ұсыну арқылы ақсандап жүрген жануарларды анықтауға көмектеседі. Біздің «Тұяқ калькуляторы» және «Сиырлардың ақсақтығын анықтау» атты тегін тексеру парақтарымыз, сондай-ақ «Тұяқ күтімі» туралы жадынамамыз ерекше құнды көмекші құрал болып табылады.

Уве Веддиге

Фото: Табын сиырларының қозғалғыштығын бақылауға арналған техникалық қолдаудың барына қарамастан, жақсы дайындалған мамандар үшін тұяқ күтімі қолмен істейтін қиын жұмыс болып қала береді © KFM

Фото: Физикалық күйі туралы нақты мәліметтер азықтандыруды жақсы жоспарлауға мүмкіндік береді, бұл сиырлардың қажетті май қорын қалыптастыруға ықпал етеді. Бұл сиырлардың сауымын, ұрықтылығын, денсаулығы мен ұзақ өмір сүруін арттыруға ықпал етеді. © KFM

Қазақстандық сүт секторының даму динамикасына сәйкес KFM жобасы мамандардың құзыретттілігін арттыру және жануарлардың денсаулығын жақсартуды әрі қарай қолдайды.

Астана мен Берлиннің ауыл шаруашылығы министрліктерінің, сондай-ақ Ұлттық аграрлық ғылыми-білім беру орталығы, Қазақ мал шаруашылығы және жемшөп өндірісі ғылыми-зерттеу институты, Республикалық сүт және аралас тұқымдар палатасының, «Асыл Тулік» орталығының және Қазақстан-Германия аграрлық-саяси диалогы (АПД) өкілдерінің қатысуымен өткен отырыста Уве Веддиге соңғы 18 айдың нәтижелері мен болашақ мақсаттары туралы айтып берді.

Қазақстандық және халықаралық сарапшылардың қолдауымен жоба аясында 750 маман мен кеңесшілерге тренинг пен семинар өткізілді, ал 4 жас маман төрт айлық «мастер-тренерлерді» даярлау курсын сәтті аяқтады.

Жоба ұжымы өзінің www.kfm-kasachstan.net сайтында көптеген практикалық кеңестер мен 90-нан астам жадынама, 151 жаңалық жариялады. Сонымен қатар Түркістан, Жамбыл және Алматы өңірлерінде 70-тен астам жеке консультациялар өткізілді. Алдағы айларда KFM ұжымы қазақстандық білім беру мекемелерімен бірлесіп сүт өндіру бойынша кеңесшілерді даярлау үшін арнайы және әдіснамалық білім беру бойынша ауқымды оқу бағдарламасын әзірлейді. Тренингтер мен семинарлардың мақсатты топтарына ферма мамандарына білім беретін, оларды үйрететін оқытушылар мен тренерлер қосылады. Бұған қоса, жоба ұжымы сүт өндірісінің маңызды салалары бойынша цифрлық оқу материалдарын әзірлеуді жалғастырады.

Барлық нәтижелер, табысқа жету оқиғалары, озық тәжірибелер және ұсыныстар симпозиумдарда таныстырылады деп жоспарлануда. Сүт өндіру және шаруашылықтарға маман даярлау бойынша консультациялық қызметті құру болашақта жоба жұмысының маңызды бағыты болып қала бермек.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Қазақстанның көптеген фермаларында көгерген сүрлем кездеседі. Алайда, көбінесе шаруа қожалықтарының басшылары мұндай көгерген партиялардың зиян келтіруі мүмкін екенін мойындамайды.

Кейбір саңырауқұлақшалар өсімдіктерді далада, басқаларын тек қоймада зақымдайды. Сондықтан әртүрлі саңырауқұлақшалардың және олардың токсиндерінің (микотоксиндердің) пайда болуын ескеру керек. Саңырауқұлақшалардың кейбір түрлерінің зиянды заттары асқазанда ыдырайды, ал басқаларының белсенді затының улағыштығы тіпті артады. Кейбір улардың антибиотикалық әсерінен асқазандағы бактериялық флора бұзылады. Олар азық қабылдауды төмендетеді, ұрықтылық проблемаларын тудырады, иммунитетті әлсіретеді және бауырға, ішекке және бүйрекке зақым келтіреді.

Ең оңай жолы-Penicillium немесе Aspergillus сияқты сүрлем саңырауқұлақшаларының өсуін болдырмау. Құрғақ заттардың құрамына, ұсақтау ұзындығына, тығыздауға және ауа кірмейтіндей етіп жабуға қатысты белгілі сүрлемдеу ережелерін сақтау жеткілікті. Дегенмен, күзде ерте түскен аяздан зақымданған, көгерген шикізатқа ерекше назар аудару керек.

Саңырауқұлақшалар мен олардың токсиндері ашық сүрлемде таралмауы үшін, оны алу кезінде кесілген беті тегіс болуын қадағалау керек. Сүрлемді бөліп алу техникасын дұрыс қолданбау сүрлемді қопсытуға және нәтижесінде саңырауқұлақшалардың өсуіне әкелуі мүмкін. Кескіштер немесе кескіш шөміштер бұл жұмысты өте жақсы орындайды. Сонымен қатар, траншеяның ені мен сүрлемді алып отыру жылдамдығы күнделікті алынатын сүрлем көлеміне сәйкес болуы керек.

Егер ауру барысында микотоксиндердің әсеріне күдік болса немесе жануарлардың ветеринарлық емге реакциясы болмаса, адсорбент/ микотоксинді байланыстырғыш заттектерді қолдануға болады. Бұл жағдайда симптомдардың жойылғанын мұқият тексеру қажет. Дегенмен, нәтижеге жету үшін ұзақ уақыт қажет болуы мүмкін.

Уве Веддиге

Фото: Осылай қопсытып алу сүрлемді қайта қыздырып қана қоймайды, сонымен қатар саңырауқұлақшалар мен микотоксиндердің көбею қаупін тудырады © KFM

Сауын сиырларда субклиникалық немесе созылмалы қабыну болуы мүмкін, оның белгілері бірден айқын бола бермейді. Алайда, бұл көбінесе жануарлардың денсаулығы мен әл-ауқатына теріс әсер етеді. Диагностикаға арналған қарапайым тест қабынуды ерте анықтауға көмектеседі және осылайша сиырлардың сүт сауымы мен репродуктивтік қабілетін сақталуын қамтамасыз етеді.

Корнелл университетінің үш зерттеушісі қандағы белгілі бір қабыну маркерлерінің концентрациясын өлшеуге мүмкіндік беретін тест жасап шығарды. Жаңа зертханалық әдіс қабыну кезінде көп мөлшерде пайда болатын ақуыздарды ғана емес, сонымен қатар иммундық жасушалардың қабыну ошақтарына қарай қозғалысын реттейтін химокиндерді де анықтайды. Осылайша, болашақта мастит және метрит сияқты субклиникалық қабынуды ерте кезеңде емдеуге болады.

Бұл жаңа сынақтың дамуы сүтті сиырларға арналған профилактикалық медицинада айтарлықтай прогресс болып табылады. Ерте диагноз қою арқылы мал өсірушілер аурудың алдын алады, жануарлардың денсаулығын жақсартады және сүт өндірісінің тиімділігі мен тұрақтылығын арттырады.

Дереккөз: https://news.cornell.edu/stories/2025/05/new-inflammation-test-may-keep-cows-healthy-farms-productive

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Негізгі азықтың жоғары өнімділігі экономикалық тұрғыдан тиімді, ал жоғары сапалы азықты сатып алу жоғары шығын талап етеді. Біздің бағалауымыз бойынша Қазақстанның барлық өңірлерінде негізгі азықтың өнімділігі 4.000 кг-нан астам болуы мүмкін.

• Өнімділігі жоғары негізгі азық тұтынатын сиырдың сүт өнімділігі жоғары болады.
• Негізгі азық өнімділігі 5000 кг-нан асатын ECM бар шаруашылықтар бір кг сүтке тек 247 г концентрат қажет етеді, ал өнімділігі төмен шаруашылықтарға 388 г концентрат қажет.
• Негізгі азықты көп тұтыну месқарынның қалыпты жұмысын, демек сиырлардың саулығын қамтамасыз етеді.

Негізгі жемнің жоғары өнімділігіне жетуге байланысты кеңестер:

1. Барлық оңай қорытылатын сүрлемдер үшін шабу мерзімі ғана емес, сонымен қатар құрғақ заттың мөлшеріне сәйкес келетін ұсақтау/тұрау ұзындығын реттеу маңызды.
2. Сүрлем қоспалары азықтың сапасын жақсартпайды, бірақ ашыту процесіне оң әсер етеді және сүрлемнің тұрақтылығына ықпал етеді.
3. Жануарларға жылы немесе көгерген сүрлем бермеңіздер! Мұндай азық партияларын тезек үйіндісіне тастау керек!
4. Сиырлар күніне кемінде 22 сағат азықтана алуы керек. Сондықтан әр екі сағат сайын азықты итермелеп тұру қажет.
5. Азықты теріп жеудің алдын алу керек, әйтпесе месқарындағы ферментация бұзылыстары мен месқарын ацидозы болуы қаупі артады.
6. Азық араластырғыш пен астаудағы жем қалдықтарын үнемі алып тастау керек. Сондай-ақ, азық араластырғыштың пышақтарының тозғандығын үнемі тексеріп отыру керек.
7. Сумен жеткілікті қамтамасыз ету үшін ұзындығы әр жануарға шаққанда кемінде 10 см -дан келетін ақаусыз төңкеріліп босатылатын науа болуы қажет.

Қосымша кеңестер алу үшін KFM жобасының «Сауын сиырлардың азық тұтынуын арттыру бойынша 10 кеңес» атты жаднаманы қараңыздар.

Уве Веддиге

Фото: Азықты үнемі итермелем тұрса, сиырлар негізгі азықты көбірек тұтынады және сол арқылы қоректік заттармен жеткілікті қамтамасыз етіледі. © KFM

Сиырлар неғұрлым ұзақ сүт берсе, соғұрлым жақсы. Өсімталдықтың төмендеуі, сондай-ақ желін мен тұяқ аурулары сүтті сиырлардың  жарамсыз болуының негізгі себептері болып табылады. Сүтті үнемді және тиімді өндіру үшін сиырлардың денсаулығын сақтау және оларды мүмкіндігінше ұзақ пайдалану қажет. Өсіру кезінде шығындар пайда болады, олар кейінгі сүт өнімділігі мен өз ұрпақтары есебінен өтелуі керек. Ол үшін ең ұзақ пайдалану кезеңі және бірінші төлдеу жасы сәйкес болуы қажет. Дегенмен, сүтті сиырлар ондай мақсатты жасқа тек жақсы жағдайда өсірілсе ғана жетеді. Бұл өмірдің алғашқы төрт сағатында кем дегенде төрт литр мөлшерінде уыз сүтін беріп дұрыс азықтандырудан басталады. Минералдармен және микроэлементтермен жеткілікті қамтамасыз етілгенде, сондай-ақ жақсы азықтандырылып, қарқынды күтім жасалса ғана олар өздерінің әлеуетін толық аша алады.

Сонымен қатар, жануар өсімтал және сау болуы керек. Бұл үшін сиырдың генетикалық әлеуеті ғана емес, сонымен қатар табынды азықтандыру және басқару да маңызды. Швейцарияда ұзақ мерзім бойы пайдалануға ынталандыру үшін арнайы шаралар қарастылылған: орташа пайдалану мерзімі жеті жылдан асқаннан бастап жыл сайын 200 франк (214 еуро) төленеді. Бұл жағдайда өмір бойы орташа тәуліктік сүт өнімділігі көрсеткіші туралы ұмытпау керек. Бұл көрсеткіш 15 кг кем болмаса ғана, ол сиырды ұстау тиімді деп саналады.

Уве Веддиге

Фото: Үнемді сиырлар ерте төлдеп, ұзақ өмір сүреді © Weddige

Датчиктер бұзау денсаулығының нашарлануы туралы белгі береді -сиырларды күнделікті бақылау барысында тиімділігін дәлелдеген құрал енді ауруға бейім бұзауларды анықтауға ұсынылып отыр.

Жүйелер құралды  бекіту орны (құлақ пен мойын), тіркелетін көрсеткіштері (тек қозғалыс белсенділігі немесе мысалы, азықтану және жатуына қарай жіктеу), пайдалану мерзімі (тек бұзау өсіру кезеңінде немесе өмір бойы) және сенсордағы жарықдиодты индикатор сияқты басқа сипаттамалар бойынша ерекшеленеді.

Көптеген пайдаланушылар сенсорларға әбден үйреніп кетті: олардың көмегімен ауру бұзауларды шамамен бір күн ерте анықтауға болады. Дәл осы уақытты үнемдеу пневмония сияқты ауруларға тез шара қолдану үшін өте құнды. Дегенмен, бұл үшін күніне үш рет сигнал тізімдерін тексеріп тұру керек.

Әсіресе, сүттен ірі азыққа ауысудың маңызды кезеңінде тіркелген күйіс қайыру белсенділігі азықтандыру қаншалықты сәйкес келетінін, басқа рационға ауысу қаншалықты күйзеліссіз өтіп жатқанын көрсетеді. CowManager-Youngstock жүйелері, Förster Technik GmbH Smart Neckband және sensehub® Dairy Youngstock компаниясының жарықдиодты шамы бар сырғаларын/биркаларын пайдаланушылар өте сенімді деп сипаттайды.

Уве Веддиге

Фото: Үлкен топтарда сенсорлар мұндай бұзауларды тез табуға көмектеседі. © Weddige

Төлдегеннен кейін сиырларда кетоз дами басталуы мұмкін. Жаңа төлдеген жануарларды тек бақылап тұру жеткіліксіз. Осындай жағдайларда өлшеу құралдары субклиникалық ауруларды анықтауға көмектеседі. Сиырда кетоздың болуын қан тамшысындағы кетон денелерінің деңгейін өлшеу арқылы анықтауға болады. 1,2 ммоль/л-ден (BHB) жоғары көрсеткіш субклиникалық кетозды, 3 ммоль/л-ден жоғары болса,  жіті кетозды білдіреді. Тест төлдегеннен кейіні үшінші-он екінші күннен кешіктірілмей жасалуы керек. Тестті әрдайым тәуліктің бір уақытында өткізген жөн. Кетозды болдырмаудың ең оңай жолы — суалған сиырлар менеджментін  жақсарту және қондылықтың (BCS)  онтайлы деңгейіде болуын қадағалау.

Емдеу үшін пропиленгликоль немесе глицерин қолданылады (80%). Сиырға жеткілікті әсер ету үшін кем дегенде 300-400 мл қажет. Тәжірибе көрсеткендей, төлдегеннен кейін көптеген сиырлар 20-80 литр су ішеді. Мұны міндетті түрде ескеру керек!

Уве Веддиге

Фото: Кетоз тестін жасау үшін құйрық көктамырынан қан аламыз. © KFM

Ұсақталған сабан рациондарда негізгі құрылымдық компонент ретінде қызмет ете алады. Ол сондай-ақ суалған сиырлар мен жас малдар үшін «энергияны сұйылтқыш» ретінде жарамды. Сабан сонымен қатар құрғақ заты аз рационның құрылымын реттей алады. Сабаны мол рационмен азықтандыру кезінде ұсақтау ұзындығы, құрғақ заттың құрамы (ҚЗ) және дәмі азықты теріп жеуін болдырмау немесе азық тұтынудың төмендемеуі үшін өте маңызды.

Аралас рациондағы барлық жем компоненттері сиырдың аузының енінен қысқа болуы керек. Сабан ұзындығы 2-4 см болуы үшін оны сабан кескішпен ұсақтау керек. Бұл рациондарды біркелкі араластыруға және құрылымның әсерін сақтай отырып, азықты теріп жеуге жол бермейді.

Сабан әрқашан рациондағы құрғақ заттың мөлшерін арттырады. Алайда, жем үстеліндегі құрғақ заттың мөлшері 38% — дан аспауы керек. Рационға қосымша бөлек су бермесе қиын болуы мүмкін (күніне бір сиырға 3-тен 10 литрге дейін).

Назар аударыңыз: сабанның түрі оның сапасына қарағанда маңызды емес. Зең мен кір денсаулыққа зиянды, азықтың дәмін бұзады және астауға түспеуі керек!

KFM командасы сіздің фермаңызда сабанды пайдалану және азықты талдау негізінде жемшөпті үнемі бақылауды қалай жүргізу керектігі бойынша кеңес беруге дайын.

Уве Веддиге

Фото: Сабан кескішпен ұсақталған рационға қосылатын сабан. © KFM