Уыз сүті бұзаудың денсаулығы үшін шешуші рөл атқарады. Сиырдың алғашқы сүті антиденелерге бай, осы құрамына байланысты өте құнды, бірақ сонымен бірге сол құнды қасиеттерін тез жоғалтуы мүмкін: ол бактериялардың көріктенуіне тамаша орта. Сондықтан уыз сүті берілетін шелектерді мұқият тазалау бұзаулардың денсаулығы үшін өте маңызды.

Нашар тазаланған шелектерде майдың, ақуыздың және қанттың көп мөлшері бактериялардың көбеюіне ықпал етеді. Миллиондаған микробтар тез дамиды да, келесі рет уыз құйылғанда антиденелерді уыз бұзауларға жеткенше жойып тастайды. Нәтижесінде бұзауларда диарея, пневмония немесе кіндік инфекциясы жиі болады.

Сондықтан уызға арналған шелектерді қолданғаннан кейін бірден жылы сумен шаю керек. Содан кейін құрамында сілті бар жуғыш құрал қолданып жылы сумен (45-60 °C) мұқият жуыңыздар. Соңында 80 °C-тан жоғары ыстық сумен шайып, қораның сыртында таза жерде кептіріңіздер. Ешқашан шелектерді шүберекпен сүртпеңіздер және оларды бір-біріне салып қоймаңыздар.

Еміздік пен тазалау щеткалары туралы жиі ұмытып кетеміз. Оларды да солай үнемі мұқият тазалау керек. Биоүлдір пайда болмайтындай оның алдын алу керек, өйткені ол тұрақты микробтардың көзі. Қосымша ақпаратты KFM жобасының «Бұзауларға арналған шелектерді тазарту» атты жаднамадан табуға болады.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Бауырда артық май жиналуы арқылы қандағы май қышқылдарының мөлшері реттеледі. Бұл қандағы қант деңгейі төмен болған кезде, яғни месқарындағы ферментация процесінің өнімдері жеткілікті мөлшерде түспеген жағдайда қажет. Бұл әсіресе лактацияның басында, сиырлар энергия тапшылығына байланысты дененің май қорын шамадан тыс жұмсаған кезде қиындық тұдырады. Бауыр артық майды триглицеридтер түрінде сақтайды, бұл бауырда артық май жиналуына және оның жұмысының нашарлануына әкеледі. Егер бауырдың май жинау әлеуеті шегіне жетсе, кетон денелері пайда болады, бұл кетозға әкеледі.

Бауырдың тағы бір функциясы -детоксикация үшін де, қоректік заттармен қамтамасыз ету үшін де маңызды несепнәр циклі. Ыдырайтын ақуыздың жетіспеушілігінен немесе артық болуынан месқарында аммиак пайда болады. Бауыр бұл аммиакты несепнәрге айналдырады, ол ақуыздың көзі ретінде сілекей арқылы месқарынға енеді немесе зәрмен және сүтпен бөлініп шығады.

Арнайы азықтандыру шаралары арқылы бауырдың қоректік заттармен қамтамасыз ету және детоксикация қызметінің әлеуетін толық пайдалануға болады. Егер бауырға қажетсіз қызмет шамадан тыс жүктелсе, сиырдың денсаулығы зардап шегеді және иммундық реакция әлсірейді.

Қорытынды:

• Жануардың кондициясы оңтайлы болғаны, әсіресе суалған кезеңінде өте маңызды. Бұл кезеңде құрғақ затты көп мөлшерде тұтунyына назар аудару керек.
• Рациондарыңыздың теңдестірілгендігін, қорада берілетін азық құрамы есептеп құрастырылған рациондарыңызға сәйкес келетіндігін тексеріңіздер.
• Рационда ақуыз артық мөлшерде болмауын қадағалаңыздар.

Уве Веддиге

Фото: Сиырдың орталық зат алмасу органы — сансыз метаболикалық процестерге қатысатын бауыр. Сондықтан сиыр ұзақ мерзім бойы сау және өнімді болу үшін бауырының сау болғаны маңызды. © KFM

KFM ұжымы төрт жыл бойы еліміздің солтүстігінде жұмыс істеп, сүт фермалары үшін көптеген жеке консультациялар мен тренингтер өткізгеннен кейін, 2023 жылдың қараша айында Алматы облысында сүт өндіру бойынша құзыреттік орталығын құру жұмысын бастаған.

2025 жылдың тамызында жоба ұжымы Қазақстанның сүт өндірісі саласындағы құзыреттерді тұрақты дамыту саласында елеулі қолдау көрсету қызметін жалғастыру үшін Астанаға оралды. Қазақстандық НАНОЦ және ATAMEKEН мекемелерімен, Астанадағы Сәкен Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті сияқты оқу орындарымен, Қосшыдағы «Асыл түлік» Республикалық мал шаруашылығын асылдандыру орталығы сияқты коммерциялық кәсіпорындармен бірлесіп, кең ауқымды консультациялар, тренингтер мен семинарлар жоспарларын әзірлеу жұмыстары басталды.

Сонымен қатар, ұжым Қазақстанның Ауыл шаруашылығы министрлігімен және «Германия мен Қазақстан арасындағы аграрлық-саяси диалог» жобасының ұжымымен бірлесіп, тиімді оқыту және біліктілікті арттыру бойынша ұсыныстар бойынша, сондай-ақ сүт шаруашылықтары үшін кеңес беру жүйесін құру бойынша жұмыстар жүргізуде. сондай-ақ, жануарлар денсаулығы, биоқауіпсіздік және азық-түлік өнімдерінің қауіпсіздігі сияқты тақырыптар пысықталу барысында.

Бұл жұмыстың алғашқы нәтижелері 2025 жылғы 22 қазанда «ҚазАгро» көрмесі аясында өтетін аграрлық салада білім беру туралы конференциясында таныстырылады.

Уве Веддиге

Фото: Біздің ұжымымыз © KFM

Агритехника 2025 көрмесі 9-15 қараша аралығында Ганновер қаласындағы көрме орталығында өтеді. Биылғы жылы ауыл шаруашылығы техникасының дүниежүзілік үздік көрмесі «Тouch Smart Efficiency» (Сенсорлық интеллекттің тиімділігі) ұранымен өтеді және тағы да ауыл шаруашылығының болашағына қатысты мәселелерін талқылауға арналған алаңға айналады.

Биыл көрменің арнайы бағдарламасында бөлек тақырыптарға арналған күндер жоспарланған. «7 күн — 7 тақырып» ұранымен өтетін Агритехника 2025 тақырыптық көрме күндері келушілердің әртүрлі топтарына арналады. Мысалы, 10 және 11 қарашадағы екі Агробизнес күні ауылшаруашылық дилерлер, мердігерлер мен ірі фермалар үшін жасалатын ұсыныстарға  арналады.

«Инновациялар және баспасөз күні» (9 қараша), «Халықаралық фермерлер күні» (12 қараша), «Цифрлық ферма күні» (13 қараша), «Жас маман күні» (14 қараша) және  «Фермерлікті мерекелеу» басқа да арнайы топтар мен тақырыптарға арналады.

Ганноверде экспоненттер егіншілік пен өсімдік шаруашылығы бойынша халықаралық көрменің ең ауқымды және алуан түрлі бағдарламасын ұсынатын болады: бүріккіштерден дрондарға дейін, тракторлардан автономды жабдық жүйелеріне дейін, астық жинайтын комбайндардан бастап цифрлық көмек жүйелеріне дейін.

Толығырақ https://www.agritechnica.com/en/about-the-fair

Уве Веддиге

Фото: Ірі фермаларға арналған жемшөп араластырғышы ©Веддиге

Азықтандыру процесінің  тиімділігі  ақша мен ресурстарды үнемдеуге мүмкіндік береді. Азық дайындап тарататын жұмысшылардың кәсіби білімінен басқа, шығындарды азайту мүмкіндітеріне ерекше назар аудару керек.

1. Мал азығын араластыратын қондырғы мен азық таратуға арналған бағдарламалық жасақтаманы қолданып араластыру және азық беру процестерін тексеріңіздер. Жұмысшылар бәрін дұрыс жасайтын болса, нәтижесінде ауытқу тек 2 % құрайды. Неғұрлым үлкен ауытқулар оп-оңай бірнеше мың еуро шығынға айналуы мүмкін!
2. Мал азығын араластыратын қондырғыны кесте бойынша уақытында күтіп, тексеріп, жөндеп тұрсаңыздар, пышақтардың өткірлігін, азықтың біркелкі және таза болуын қамтамасыз ете аласыздар. Техникалық қызмет көрсетуден басқа, азықтандыру процесінің нәтижелі болуына ең алдымен мал азығын араластыратын қондырғының тазалығы әсер етеді.
3. Жаңа/балғын азықты сиырлар әрқашан да жақсы жейді. Әсіресе әр сиырға бөлінген оттық орыны тар болса, азық беру менеджментінің «жұмсақ» факторлары қаншалықты маңызды екені айқын көрінеді!
4. Егер азық қалдықтары 2-3% аспасын десеңіздер, азықтандыру менеджментін жақсартыңыздар. Азықтың қалдықтары сәл көбірек қалатындай мөлшерді жоспарлаған дұрыс (және сенімдірек) және сиырлардың алдында әрқашан азық барын үнемі қадағалап, камтамасыз етіп тұрыңыздар.
5. Азық қалдықтарын тексеріңіздер: бұл шынымен де қалдықтар ма, әлде сиырлар рационнан «бас тартты» ма? Аралық түсірілім камералары азық түні бойы желінбейтінін тез анықтайды.
6. Әсіресе ірі фермаларда азықтандыру процесімен көп жұмысшы айналысады. Сондықтан осындайда барлық ақпарат бір жерде жиналуы маңызды. WhatsApp сияқты мессенджерлер қорада да пайдалы болуы мүмкін.
7. Алдын ала әзірленген қоспаларды қолдану жұмыс уақытын үнемдейді. Бірақ егер олар дұрыс сақталмаса және ауа-райының әсеріне ұшыраса, көптеген қымбат азық зая кетеді. Сондықтан жеке компоненттер мен алдын-ала әзірленген қоспалар құрғақ және сенімді жерде сақталуы керек.

Азық өндіріс шығындарының 60 % құрайды, бірақ азық жақсы желініп, қалдықтары аз болу үшін жақсы менеджмент қажет. Жұмысшылар арасындағы байланысты жақсартыңыздар. Азықтандыру орындарын жақсартуға және азықты шығыны аз болатындай сақтауға салынған инвестиция көбінесе тез өтеледі.

Уве Веддиге

Фото: Сиырлардың әрбіреуіне  шаққанда оттықтың ені кемінде 70 см болса, әр 2 сағат сайын азық оларға жақындатып итеріліп тұрса, азық сапасы үнемі қадағаланса азық жақсы желінеді, қалдықтар аз болады. © KFM

Біздің еңбек әлемі туралы түсінігімізде индустриалды дәуірден қалып қалған көптеген ұстанымдар әлі де бар. Олар аптасына алты күн, күніне 10 сағат қатаң нұсқаулар бойынша жұмыс істейтін өнеркәсіптік жұмысшылар қажет болған заманда пайда болған.

Сондықтан мектептер мен университеттердің оқыту процесінде «пәндік» тәсілі әлі де басым және тәртіп пен бейімделгіштік  құпталады. Осы жерде тақырыптық оқытуды енгізу ілгері жасалған үлкен қадам болар еді. Жұмыс берушінің өз тұрғысынан қызметкерлердің көпшілігі бір жағынан «жұмысқа» барып, ал өмірінің мәнін басқа жерден іздейтіндігі ақылға сыйматын көрініс деп санау керек пе? Бұл ескірген түсінік 50 жыл бұрынғы зауыт дәуірінен келе жатыр! ХХІ ғасырға сәйкес болу үшін не істей аламыз?

— Біз бәріміз өміріміздің алтын уақытының көп бөлігін «жұмыста»өткізетінімізді мойындауымыз керек.

— Біз өзіміз үшін көңілге қонымды мағына мен мақсатты анықтап, мықты да батыл бизнес ұстанымызды қалыптастыруымыз керек! Әйтпесе, біз өмірдің мәнін іздеп дәрменсіздік теңізінде адасқандай күй кешеміз.

— Әр таң мен әр кеш сайын біз өз жұмысымыздың мағынасы бар екенін және ол өміріміздің маңызды бөлігі екенін түсінуіміз керек. Біз әрқашан да көбінесе не ойлайтынымыздығының бейнесіміз. Ұстанымдарымызды өзгертуді бастайық!

Уве Веддиге

Фото: © KFM

«Слаг-фидинг» (азықты бір бергенде көп мөлшерде бірақ салу)  сауын роботында берілетін концентратты (түйіршіктерді) тұтыну кезінде месқарынның РН көрсеткішінің ауытқуын тудырады. Бұл сүттің майлылығын төмендетеді және месқарын ацидозына шалдығу қаупін арттырады. Сондықтан жоғары концентрацияланған азықты бермей ақ автоматтандырылған сауу мүмкін бе деген сұрақ туындайды.

ТМR месқарынның  қызметін жақсартатынын және сүт майының мөлшерін 0,2–0,4% — ға арттыратынын ұмытпаған жөн. Екінші жағынан, роботпен сауу барысында берілетін концентраттың қосымша мөлшері әсіресе өнімділігі жоғары табындар мен жаңа төлдеген сиырларға пайдалы. Сонымен қатар, сиырлардың еркін жүріп-тұруы роботпен сауу барысында концентрат берілмесе мүмкін емес екені анық.

Жаңа тәсілдер концентраттарды үнемдеуге, сүттің майлылығын жақсартуға және месқарынның қалыпты жұмысына жақсы ықпал етеді. Сонымен қатар, израильдік зерттеулер  сиырлардың ыстыққа төзімділігі артатынын көрсетеді.

Сиырлар еркін жүретін қораларда, генетикалық көрсеткіштері жоғары арнайы табындарда және азықтандыруға байланысты проблемалары бар фермаларда концентрат беруді жалғастыра беру керек. Концентратсыз азықтандыру жақсы нәтиже көрсетіп жатса ғана кеңесшілердің ұсыныстары осыған сәйкестендіріліп өзгертіледі.

Уве Веддиге

Фото: © Веддиге

Көптеген жеке консультациялар барысында бұзаулар ағзасына уыз арқылы түсетін антиденелер қаншалықты жеткілікті болады деген сұрақ туындайды. Нақты жауабын қандағы ақуыз мөлшерін анықтағаннан кейін ғана беруге болады.

Әсіресе тұылғанында және тұылғаннан кейін бұзаулар өте жақсы гигиеналық жағдайда ұсталып, бірақ уыз сүтін аз ішсе, диарея қоздырғыштарына сезімтал  болуы мүмкін.

Туылғаннан кейінгі екінші және төртінші күндері арасында каротид / ұйқы артериясынан шамамен 3-5 мл қан алынады. Қан сарысуы тұнғаннан соң оның бір тамшысын рефрактометрге тамызады. Бұзауды жеткілікті мөлшерде иммуноглобулинмен қамтамасыз етіп, иммунитетін күшейту үшін қандағы жалпы ақуыздың мөлшері 58 г/л-ден жоғары болуы керек.

Егер көрсеткіш төмен болса, уыздың сапасы мен мөлшерін, сондай-ақ азықтандыру уақытын шұғыл түрде тексеру қажет.

Осындай тексеруді жылына кемінде бір рет 3-10 бұзаудан қан алып өткізіп отыру керек. Егер бұзауларда жиі диарея немесе тыныс алу проблемалары болса, оның себебі уызбен дұрыс азыктандырмау болуы мүмкін.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Көптеген фермаларда қазір малға жылып кеткен азық беріліп жатқанын көріп жүрміз. Көбінесе сүрлем азық араластырғышқа жылып кеткен күйінде түседі. Қызып кетудің алдын алу үшін сүрлем кесіліп алынған соң сол жердің үстіне көбінесе пропион немесе құмырсқа қышқылын бүркіп жатады.

Тәжірибе көрсеткендей, бұл шара айтарлықтай нәтиже бере қоймайды. Өйткені қышқыл жеткілікті тереңдікке енбейді. Жалғыз тиімді шара – траншеядан сүрлемді жылдамырақ алып тұру. Көбінесе бұл үшін рационды өзгерту керек және соның өзгеруінен сүрлем тез желінуі керек.

Қосымша шара ретінде араластыру кезінде және оттықта қайта қызудың алдын алу қажет. Азықтың дәміне әсер етпейтін калий сорбатын немесе тиісті аралас өнімдерді қосу да жақсы нәтиже береді.

Неліктен сүрлем дұрыс дайындалса да, ол қайта қызиды? Оны қыздыратын — оттегінің әсерінен белсенді болатын ашытқы. Ол қалдық қант пен сүт қышқылымен қоректенеді, нәтижесінде азықтың РН көрсеткіші жоғарылайды және сүрлем сағат сайын тез бұзылады. Температура 10 °C жоғарылаған сайын құрғақ заттың  әр килограммынан шамамен 0,1 МДж NEL жоғалады. Сәйкес келмейтін техниканы қолдану, дұрыс нығыздалмағаны және траншеядан тиісті жылдамдықпен алынбағандығы, кесіп/бөліп алу барысында сүрлем бетін қопсыту оның қызуына ықпал етеді. Қыста аптасына 1,5 метрден  алу жеткілікті болса, жазда 3 м немесе одан да көп алу қажет.

Қорытынды:

• Сүрлемді қопсытпай кесіп алу өте маңызды.
• Қопсытылып шашылған сүрлемді күніне кемінде бір рет толығымен алып тастау керек.

Сондай-ақ, осы тақырып бойынша KFM жобасының «Сүрлемдеу процесіндегі қателіктер» атты тегін жаднаманы қараңыздар.

Уве Веддиге

Фото: Мұнда бәрі дұрыс: жақсы тығыздалған, алыну жылдамдығы оңтайлы, алынған жері қопсытылмаған, шашылған қалдықтар жоқ.

Барлық сиырларға үнемі дәмді, физикалық және биологиялық тұрғыдан таза су берілмейді. Алайда, сиырлардың азық тұтынуы, зат алмасу процесі және сүт өнімділігі үшін жеткілікті мөлшерде таза су қажет. Сүт өнімділігі мен температураға қарай сүтті сиыр тәулігіне 200 литрге дейін су ішуі мүмкін, ал суалған сиырлар жазда 50 литрден астам су ішеді. Маңыздысы: сүтті сиырларға құрғақ заттың бір килограммына шаққанда 3-6 литр су қажет.

Бір ішкенде сиыр 30 секундта 9 литрден 12,5 литрге дейін су ішеді. Бұл минутына 18-25 литр су. Науаңа су толтыру жылдамдығы осы көрсеткішке негізделген: науаның ағызбасынан 10 литрлік шелек 30 секунд ішінде толуы керек.

Сиырларға су жеткілікті болу үшін, олардың саны тіпті 20 бастан аз болса да, екі науа қою керек. Бір құрылғыңыз бұзылып қалғанның өзінде де, барлық сиырларға су жетеді. Жалпы алғанда, 20 сиырға бір науа деп есептеу керек.

Ваннаға ұқсас науалар жануарларға ең қолайлысы. Төңкеріліп босатылатын науаларды зиянды биоүлдір мен азық қалдықтарынан тазалау оңай. Биоүлдір қалмайтындай барлық су құбырларын үнемі жуып тұру керек.

Әсіресе ыстық күндері науалардың жеткілікті саны болғаның қадағалау керек. Оларды күнделікті тазалап, жарамдылығын тексеру қажет. Қосымша ақпаратты KFM жобасының «Сиырларға берілетін судың сапасын қамтамасыз ету» атты жаднамасынан табуға болады

Уве Веддиге

Фото: Пластик науаларды тазалау қиын, тот баспайтын болаттан жасалған төңкерілетін науалар қолайлырақ, оларды тез және оңай босатуға болады. © KFM