Сауын сиырларда субклиникалық немесе созылмалы қабыну болуы мүмкін, оның белгілері бірден айқын бола бермейді. Алайда, бұл көбінесе жануарлардың денсаулығы мен әл-ауқатына теріс әсер етеді. Диагностикаға арналған қарапайым тест қабынуды ерте анықтауға көмектеседі және осылайша сиырлардың сүт сауымы мен репродуктивтік қабілетін сақталуын қамтамасыз етеді.

Корнелл университетінің үш зерттеушісі қандағы белгілі бір қабыну маркерлерінің концентрациясын өлшеуге мүмкіндік беретін тест жасап шығарды. Жаңа зертханалық әдіс қабыну кезінде көп мөлшерде пайда болатын ақуыздарды ғана емес, сонымен қатар иммундық жасушалардың қабыну ошақтарына қарай қозғалысын реттейтін химокиндерді де анықтайды. Осылайша, болашақта мастит және метрит сияқты субклиникалық қабынуды ерте кезеңде емдеуге болады.

Бұл жаңа сынақтың дамуы сүтті сиырларға арналған профилактикалық медицинада айтарлықтай прогресс болып табылады. Ерте диагноз қою арқылы мал өсірушілер аурудың алдын алады, жануарлардың денсаулығын жақсартады және сүт өндірісінің тиімділігі мен тұрақтылығын арттырады.

Дереккөз: https://news.cornell.edu/stories/2025/05/new-inflammation-test-may-keep-cows-healthy-farms-productive

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Негізгі азықтың жоғары өнімділігі экономикалық тұрғыдан тиімді, ал жоғары сапалы азықты сатып алу жоғары шығын талап етеді. Біздің бағалауымыз бойынша Қазақстанның барлық өңірлерінде негізгі азықтың өнімділігі 4.000 кг-нан астам болуы мүмкін.

• Өнімділігі жоғары негізгі азық тұтынатын сиырдың сүт өнімділігі жоғары болады.
• Негізгі азық өнімділігі 5000 кг-нан асатын ECM бар шаруашылықтар бір кг сүтке тек 247 г концентрат қажет етеді, ал өнімділігі төмен шаруашылықтарға 388 г концентрат қажет.
• Негізгі азықты көп тұтыну месқарынның қалыпты жұмысын, демек сиырлардың саулығын қамтамасыз етеді.

Негізгі жемнің жоғары өнімділігіне жетуге байланысты кеңестер:

1. Барлық оңай қорытылатын сүрлемдер үшін шабу мерзімі ғана емес, сонымен қатар құрғақ заттың мөлшеріне сәйкес келетін ұсақтау/тұрау ұзындығын реттеу маңызды.
2. Сүрлем қоспалары азықтың сапасын жақсартпайды, бірақ ашыту процесіне оң әсер етеді және сүрлемнің тұрақтылығына ықпал етеді.
3. Жануарларға жылы немесе көгерген сүрлем бермеңіздер! Мұндай азық партияларын тезек үйіндісіне тастау керек!
4. Сиырлар күніне кемінде 22 сағат азықтана алуы керек. Сондықтан әр екі сағат сайын азықты итермелеп тұру қажет.
5. Азықты теріп жеудің алдын алу керек, әйтпесе месқарындағы ферментация бұзылыстары мен месқарын ацидозы болуы қаупі артады.
6. Азық араластырғыш пен астаудағы жем қалдықтарын үнемі алып тастау керек. Сондай-ақ, азық араластырғыштың пышақтарының тозғандығын үнемі тексеріп отыру керек.
7. Сумен жеткілікті қамтамасыз ету үшін ұзындығы әр жануарға шаққанда кемінде 10 см -дан келетін ақаусыз төңкеріліп босатылатын науа болуы қажет.

Қосымша кеңестер алу үшін KFM жобасының «Сауын сиырлардың азық тұтынуын арттыру бойынша 10 кеңес» атты жаднаманы қараңыздар.

Уве Веддиге

Фото: Азықты үнемі итермелем тұрса, сиырлар негізгі азықты көбірек тұтынады және сол арқылы қоректік заттармен жеткілікті қамтамасыз етіледі. © KFM

Сиырлар неғұрлым ұзақ сүт берсе, соғұрлым жақсы. Өсімталдықтың төмендеуі, сондай-ақ желін мен тұяқ аурулары сүтті сиырлардың  жарамсыз болуының негізгі себептері болып табылады. Сүтті үнемді және тиімді өндіру үшін сиырлардың денсаулығын сақтау және оларды мүмкіндігінше ұзақ пайдалану қажет. Өсіру кезінде шығындар пайда болады, олар кейінгі сүт өнімділігі мен өз ұрпақтары есебінен өтелуі керек. Ол үшін ең ұзақ пайдалану кезеңі және бірінші төлдеу жасы сәйкес болуы қажет. Дегенмен, сүтті сиырлар ондай мақсатты жасқа тек жақсы жағдайда өсірілсе ғана жетеді. Бұл өмірдің алғашқы төрт сағатында кем дегенде төрт литр мөлшерінде уыз сүтін беріп дұрыс азықтандырудан басталады. Минералдармен және микроэлементтермен жеткілікті қамтамасыз етілгенде, сондай-ақ жақсы азықтандырылып, қарқынды күтім жасалса ғана олар өздерінің әлеуетін толық аша алады.

Сонымен қатар, жануар өсімтал және сау болуы керек. Бұл үшін сиырдың генетикалық әлеуеті ғана емес, сонымен қатар табынды азықтандыру және басқару да маңызды. Швейцарияда ұзақ мерзім бойы пайдалануға ынталандыру үшін арнайы шаралар қарастылылған: орташа пайдалану мерзімі жеті жылдан асқаннан бастап жыл сайын 200 франк (214 еуро) төленеді. Бұл жағдайда өмір бойы орташа тәуліктік сүт өнімділігі көрсеткіші туралы ұмытпау керек. Бұл көрсеткіш 15 кг кем болмаса ғана, ол сиырды ұстау тиімді деп саналады.

Уве Веддиге

Фото: Үнемді сиырлар ерте төлдеп, ұзақ өмір сүреді © Weddige

Датчиктер бұзау денсаулығының нашарлануы туралы белгі береді -сиырларды күнделікті бақылау барысында тиімділігін дәлелдеген құрал енді ауруға бейім бұзауларды анықтауға ұсынылып отыр.

Жүйелер құралды  бекіту орны (құлақ пен мойын), тіркелетін көрсеткіштері (тек қозғалыс белсенділігі немесе мысалы, азықтану және жатуына қарай жіктеу), пайдалану мерзімі (тек бұзау өсіру кезеңінде немесе өмір бойы) және сенсордағы жарықдиодты индикатор сияқты басқа сипаттамалар бойынша ерекшеленеді.

Көптеген пайдаланушылар сенсорларға әбден үйреніп кетті: олардың көмегімен ауру бұзауларды шамамен бір күн ерте анықтауға болады. Дәл осы уақытты үнемдеу пневмония сияқты ауруларға тез шара қолдану үшін өте құнды. Дегенмен, бұл үшін күніне үш рет сигнал тізімдерін тексеріп тұру керек.

Әсіресе, сүттен ірі азыққа ауысудың маңызды кезеңінде тіркелген күйіс қайыру белсенділігі азықтандыру қаншалықты сәйкес келетінін, басқа рационға ауысу қаншалықты күйзеліссіз өтіп жатқанын көрсетеді. CowManager-Youngstock жүйелері, Förster Technik GmbH Smart Neckband және sensehub® Dairy Youngstock компаниясының жарықдиодты шамы бар сырғаларын/биркаларын пайдаланушылар өте сенімді деп сипаттайды.

Уве Веддиге

Фото: Үлкен топтарда сенсорлар мұндай бұзауларды тез табуға көмектеседі. © Weddige

Төлдегеннен кейін сиырларда кетоз дами басталуы мұмкін. Жаңа төлдеген жануарларды тек бақылап тұру жеткіліксіз. Осындай жағдайларда өлшеу құралдары субклиникалық ауруларды анықтауға көмектеседі. Сиырда кетоздың болуын қан тамшысындағы кетон денелерінің деңгейін өлшеу арқылы анықтауға болады. 1,2 ммоль/л-ден (BHB) жоғары көрсеткіш субклиникалық кетозды, 3 ммоль/л-ден жоғары болса,  жіті кетозды білдіреді. Тест төлдегеннен кейіні үшінші-он екінші күннен кешіктірілмей жасалуы керек. Тестті әрдайым тәуліктің бір уақытында өткізген жөн. Кетозды болдырмаудың ең оңай жолы — суалған сиырлар менеджментін  жақсарту және қондылықтың (BCS)  онтайлы деңгейіде болуын қадағалау.

Емдеу үшін пропиленгликоль немесе глицерин қолданылады (80%). Сиырға жеткілікті әсер ету үшін кем дегенде 300-400 мл қажет. Тәжірибе көрсеткендей, төлдегеннен кейін көптеген сиырлар 20-80 литр су ішеді. Мұны міндетті түрде ескеру керек!

Уве Веддиге

Фото: Кетоз тестін жасау үшін құйрық көктамырынан қан аламыз. © KFM

Ұсақталған сабан рациондарда негізгі құрылымдық компонент ретінде қызмет ете алады. Ол сондай-ақ суалған сиырлар мен жас малдар үшін «энергияны сұйылтқыш» ретінде жарамды. Сабан сонымен қатар құрғақ заты аз рационның құрылымын реттей алады. Сабаны мол рационмен азықтандыру кезінде ұсақтау ұзындығы, құрғақ заттың құрамы (ҚЗ) және дәмі азықты теріп жеуін болдырмау немесе азық тұтынудың төмендемеуі үшін өте маңызды.

Аралас рациондағы барлық жем компоненттері сиырдың аузының енінен қысқа болуы керек. Сабан ұзындығы 2-4 см болуы үшін оны сабан кескішпен ұсақтау керек. Бұл рациондарды біркелкі араластыруға және құрылымның әсерін сақтай отырып, азықты теріп жеуге жол бермейді.

Сабан әрқашан рациондағы құрғақ заттың мөлшерін арттырады. Алайда, жем үстеліндегі құрғақ заттың мөлшері 38% — дан аспауы керек. Рационға қосымша бөлек су бермесе қиын болуы мүмкін (күніне бір сиырға 3-тен 10 литрге дейін).

Назар аударыңыз: сабанның түрі оның сапасына қарағанда маңызды емес. Зең мен кір денсаулыққа зиянды, азықтың дәмін бұзады және астауға түспеуі керек!

KFM командасы сіздің фермаңызда сабанды пайдалану және азықты талдау негізінде жемшөпті үнемі бақылауды қалай жүргізу керектігі бойынша кеңес беруге дайын.

Уве Веддиге

Фото: Сабан кескішпен ұсақталған рационға қосылатын сабан. © KFM

Ең жақсы күтім шаралары — ұқыпты тазалау және мұқият кептіру. Тазалау және дезинфекциялау құралдарының шамадан тыс мөлшерде қолдануға болмайды және тазалау барысында су температурасы қалыпты диапазонда болуы керек.

Тазалаудан кейін саууын аппараттарын кептіру үшін ұстағыштардан шешіп алыңыз. Әйтпесе, олардың бас жағы кедір-бұдыр болып, кір, микроб және сүт қалдықтары жиналатын микро жарықтар пайда болады.

Сауу кезінде жырық және зақым келген жерлеріне назар аударыңыз. Иілгіштігінің төмендеуі тозудың белгісі болып табылады. Зақымдалмаған резеңке жақсы салынады, сиырлар біркелкі сауылады және бас жақтағы желдету тесігі ашық болады.

Өндірушінің ұсыныстарына сәйкес сауын резеңкелерін ауыстырып тұрыңыздар. Силиконнан жасалғандарын шамамен 5000 саууыннан кейін, резеңкеден немесе неопреннен жасалған мықтырақтарын шамамен 2500 сауыннан кейін ауыстыру керек.

KFM-дің «Сауын аппаратының резеңкелерін уақтылы ауыстыру» және «Сауын құрылғысын тазарту» туралы ақысыз жаднамаларын қараңыздар.

Уве Веддиге

Фото: © Веддиге

Әрбір сауыншы кейде сауу аппаратын кигізген кезде ысылдаған дыбыс шығатынын біледі. Бұл «ауа сорылу әсері»/ respray деп аталатын көрініс сауын стаканын орнату барысында оған ауа кірсе пайда болады. Қажетсіз ауа сауын стаканы орнатылған емшекке қарай жылжиды. Сонымен сауылып алынған сүт жоғары жылдамдықпен осы емшектерге қайта оралады.

Нәтижесінде желіннің жаңадан инфекциялану ықтималдығы айтарлықтай артады.

Сондай-ақ, жеке сауын стакандарын орнатқан кезде, осы әсерге байланысты желінге кір түсуі мүмкін екендігі ғылыми дәлелденген.

Сауу аппаратын дұрыс қолданған кезде, жеке стакандардағы қысқа сүт шлангтары ауа ағынын автоматты түрде жабады. Ол үшін орнатылатын стақан Z-түріндегі жолмен емшекке бағытталады.

Сол жақ сурет ауаны сорылу әсерін көрсетеді: сауын стаканын орнатқан кезде ауаның кіруі сауын стаканы орнатылған емшекке қарай бағытындағы қысымның төмендеуіне әкеледі. Егер сауын стаканын емшекке бағыттағанда қысқа сүт шлангісін Z түрінде бүгіп тұрса, ауа кірмейді (оң жақтағы сурет).

Уве Веддиге

Сурет: Сауын стакандары мүмкіндігінше көп ауа сорылмайтындай орнатылуы керек. Әйтпесе, инфекция қаупін арттыратын respray әсері болуы мүмкін. © Weddige/KFM

Бұл препараттардың тиімсіздігі 20 жыл бұрын ғылыми дәлелденген. Дегенмен, олар метриттің алдын алу үшін төлдегеннен кейін он екі сағат ішінде шуы түспесе, әлі де қолданылады.

Эксперимент кезінде мұндай тығындәрімен емделген сиырлардың температурасы көтерілген күндер аз болды. Алайда, ұрықтандыру мен төлдеу жылдамдығының көрсеткіштері бойынша тығындәрісіз емделген сиырлармен салыстырғанда айырмашылық байқалмады.

Тығындәріге қарсы үш аргумент:

1. Шарана сұйықтығының мөлшері кейде өте көп болады. Сондықтан препараттың нұсқау бойынша ұсынылатын мөлшері микробтарды жою үшін жеткілікті бола ме деген сұрақ туындайды.
2. Тығындәріні енгізу әрқашан гигиеналық тұрғыдан қатерлі болады, өйткені қынап арқылы салу барысында микроб немесе кір түсуі мүмкін.
3. Зерттеулер көрсеткендей, E. coli немесе Trueperella pyogenes сияқты көптеген қоздырғыштар препаратқа төзімді. Бұл жағдайда тығындәрінің пайдасы жоқ.

Қорытынды:

Шуы /ұрықжолдасы шықпаған жағдайда сиырды төлдегеннен кейін бірнеше күн бойы мұқият бақылау керек, Күн сайын температурасын өлшеп, азық тұтынуын тексеріп, метрит белгілері болған жағдайда емдеу керек.

Метрит болған жағдайда ветеринар антибиотик пен ауырсынуды басатын дәрі тағайындайды. Алайда, егер метрит созылмалы түрге айналса, сиырды ұрықтандыруға болмайды. Бұл жағдайда сиырды жатырішілік антибиотикалық суспензиямен емдейді. Бұрын бұл жағдайда сиырға простагландин берілетін, бірақ соңғы зерттеулерге сәйкес антибиотик қолдану дұрысырақ болып табылады.

Доктор Штефан Борхардт, қысқартқан Уве Веддиге

Фото: © KFM

Сиырдың окситоцин шығару процесін ынталандыру үшін желінге қол тигені немесе сауу бөлмесіндегі бөгде дыбыстар жеткілікті болады. Бірақ сиырлар сүт бергісі келмесе ше? Бұл жағдайда окситоцин егу қажет пе?

Әсіресе бірінші рет бұзаулаған мал бейтаныс ортадан, шудан, иістерден, сондай-ақ сауыншының қолы тиюінен туындайтын стресстен зардап шегеді. Бұл сауыншы үшін жарақат алу қаупін тудырып қана қоймайды, сонымен қатар сүттің шығуын тежейді. Көбінесе мұндай жағдайларда окситоцин инъекциясын қолданады.

Бірақ басқа да жол бар. Тот баспайтын болаттан жасалған «BlowFixx» зондының көмегімен қынапқа ауа жіберуге болады. Сауу роботында, қорада немесе сауу бөлмесінде пайдалану үшін түзу және бүгілген модельдер бар. Аралық элемент ретінде кері клапаны бар силикон шлангісі пайдаланылады, бұл үрленген ауаны кері жібермейді.

KFM ұжымының тәжірибесі бойынша бұл әдісті сауу кезінде төрт-алты рет қолдану керек. Рефлекс әсері 5-8 минутқа созылады.

Ауаны үрлеп жіберу бұзауларын емгізбейтін сиырларға немесе маститпен ауыратын жануарларға да көмектесе алады. Табиғи жолмен өндірілген окситоцин ауру сиырдың желіні толығымен босатылуына ықпал етеді, бұл саууғу процесін ынталандырады.

Назар аударыңыздар! Сауын сиырларға бұл әдісті тұра сауу алдында немесе сауғаннан кейін қолданған дұрыс, өйткені окситоцин ықпалынан сүт дереу бөліне бастайды.

Осыған қатысты KFM жобасының «Окситоциннің орнына BlowFixx» атты тегін жадынамасын оқыңыздар.

Уве Веддиге

Фото: Ауа қынапқа зонд арқылы жіберіледі. Бұл сиырдың сүт беруі үшін қажет окситоциннің бөлінуіне түрткі болады. © KFM