Ұсақталған сабан рациондарда негізгі құрылымдық компонент ретінде қызмет ете алады. Ол сондай-ақ суалған сиырлар мен жас малдар үшін «энергияны сұйылтқыш» ретінде жарамды. Сабан сонымен қатар құрғақ заты аз рационның құрылымын реттей алады. Сабаны мол рационмен азықтандыру кезінде ұсақтау ұзындығы, құрғақ заттың құрамы (ҚЗ) және дәмі азықты теріп жеуін болдырмау немесе азық тұтынудың төмендемеуі үшін өте маңызды.

Аралас рациондағы барлық жем компоненттері сиырдың аузының енінен қысқа болуы керек. Сабан ұзындығы 2-4 см болуы үшін оны сабан кескішпен ұсақтау керек. Бұл рациондарды біркелкі араластыруға және құрылымның әсерін сақтай отырып, азықты теріп жеуге жол бермейді.

Сабан әрқашан рациондағы құрғақ заттың мөлшерін арттырады. Алайда, жем үстеліндегі құрғақ заттың мөлшері 38% — дан аспауы керек. Рационға қосымша бөлек су бермесе қиын болуы мүмкін (күніне бір сиырға 3-тен 10 литрге дейін).

Назар аударыңыз: сабанның түрі оның сапасына қарағанда маңызды емес. Зең мен кір денсаулыққа зиянды, азықтың дәмін бұзады және астауға түспеуі керек!

KFM командасы сіздің фермаңызда сабанды пайдалану және азықты талдау негізінде жемшөпті үнемі бақылауды қалай жүргізу керектігі бойынша кеңес беруге дайын.

Уве Веддиге

Фото: Сабан кескішпен ұсақталған рационға қосылатын сабан. © KFM

Ең жақсы күтім шаралары — ұқыпты тазалау және мұқият кептіру. Тазалау және дезинфекциялау құралдарының шамадан тыс мөлшерде қолдануға болмайды және тазалау барысында су температурасы қалыпты диапазонда болуы керек.

Тазалаудан кейін саууын аппараттарын кептіру үшін ұстағыштардан шешіп алыңыз. Әйтпесе, олардың бас жағы кедір-бұдыр болып, кір, микроб және сүт қалдықтары жиналатын микро жарықтар пайда болады.

Сауу кезінде жырық және зақым келген жерлеріне назар аударыңыз. Иілгіштігінің төмендеуі тозудың белгісі болып табылады. Зақымдалмаған резеңке жақсы салынады, сиырлар біркелкі сауылады және бас жақтағы желдету тесігі ашық болады.

Өндірушінің ұсыныстарына сәйкес сауын резеңкелерін ауыстырып тұрыңыздар. Силиконнан жасалғандарын шамамен 5000 саууыннан кейін, резеңкеден немесе неопреннен жасалған мықтырақтарын шамамен 2500 сауыннан кейін ауыстыру керек.

KFM-дің «Сауын аппаратының резеңкелерін уақтылы ауыстыру» және «Сауын құрылғысын тазарту» туралы ақысыз жаднамаларын қараңыздар.

Уве Веддиге

Фото: © Веддиге

Әрбір сауыншы кейде сауу аппаратын кигізген кезде ысылдаған дыбыс шығатынын біледі. Бұл «ауа сорылу әсері»/ respray деп аталатын көрініс сауын стаканын орнату барысында оған ауа кірсе пайда болады. Қажетсіз ауа сауын стаканы орнатылған емшекке қарай жылжиды. Сонымен сауылып алынған сүт жоғары жылдамдықпен осы емшектерге қайта оралады.

Нәтижесінде желіннің жаңадан инфекциялану ықтималдығы айтарлықтай артады.

Сондай-ақ, жеке сауын стакандарын орнатқан кезде, осы әсерге байланысты желінге кір түсуі мүмкін екендігі ғылыми дәлелденген.

Сауу аппаратын дұрыс қолданған кезде, жеке стакандардағы қысқа сүт шлангтары ауа ағынын автоматты түрде жабады. Ол үшін орнатылатын стақан Z-түріндегі жолмен емшекке бағытталады.

Сол жақ сурет ауаны сорылу әсерін көрсетеді: сауын стаканын орнатқан кезде ауаның кіруі сауын стаканы орнатылған емшекке қарай бағытындағы қысымның төмендеуіне әкеледі. Егер сауын стаканын емшекке бағыттағанда қысқа сүт шлангісін Z түрінде бүгіп тұрса, ауа кірмейді (оң жақтағы сурет).

Уве Веддиге

Сурет: Сауын стакандары мүмкіндігінше көп ауа сорылмайтындай орнатылуы керек. Әйтпесе, инфекция қаупін арттыратын respray әсері болуы мүмкін. © Weddige/KFM

Бұл препараттардың тиімсіздігі 20 жыл бұрын ғылыми дәлелденген. Дегенмен, олар метриттің алдын алу үшін төлдегеннен кейін он екі сағат ішінде шуы түспесе, әлі де қолданылады.

Эксперимент кезінде мұндай тығындәрімен емделген сиырлардың температурасы көтерілген күндер аз болды. Алайда, ұрықтандыру мен төлдеу жылдамдығының көрсеткіштері бойынша тығындәрісіз емделген сиырлармен салыстырғанда айырмашылық байқалмады.

Тығындәріге қарсы үш аргумент:

1. Шарана сұйықтығының мөлшері кейде өте көп болады. Сондықтан препараттың нұсқау бойынша ұсынылатын мөлшері микробтарды жою үшін жеткілікті бола ме деген сұрақ туындайды.
2. Тығындәріні енгізу әрқашан гигиеналық тұрғыдан қатерлі болады, өйткені қынап арқылы салу барысында микроб немесе кір түсуі мүмкін.
3. Зерттеулер көрсеткендей, E. coli немесе Trueperella pyogenes сияқты көптеген қоздырғыштар препаратқа төзімді. Бұл жағдайда тығындәрінің пайдасы жоқ.

Қорытынды:

Шуы /ұрықжолдасы шықпаған жағдайда сиырды төлдегеннен кейін бірнеше күн бойы мұқият бақылау керек, Күн сайын температурасын өлшеп, азық тұтынуын тексеріп, метрит белгілері болған жағдайда емдеу керек.

Метрит болған жағдайда ветеринар антибиотик пен ауырсынуды басатын дәрі тағайындайды. Алайда, егер метрит созылмалы түрге айналса, сиырды ұрықтандыруға болмайды. Бұл жағдайда сиырды жатырішілік антибиотикалық суспензиямен емдейді. Бұрын бұл жағдайда сиырға простагландин берілетін, бірақ соңғы зерттеулерге сәйкес антибиотик қолдану дұрысырақ болып табылады.

Доктор Штефан Борхардт, қысқартқан Уве Веддиге

Фото: © KFM

Сиырдың окситоцин шығару процесін ынталандыру үшін желінге қол тигені немесе сауу бөлмесіндегі бөгде дыбыстар жеткілікті болады. Бірақ сиырлар сүт бергісі келмесе ше? Бұл жағдайда окситоцин егу қажет пе?

Әсіресе бірінші рет бұзаулаған мал бейтаныс ортадан, шудан, иістерден, сондай-ақ сауыншының қолы тиюінен туындайтын стресстен зардап шегеді. Бұл сауыншы үшін жарақат алу қаупін тудырып қана қоймайды, сонымен қатар сүттің шығуын тежейді. Көбінесе мұндай жағдайларда окситоцин инъекциясын қолданады.

Бірақ басқа да жол бар. Тот баспайтын болаттан жасалған «BlowFixx» зондының көмегімен қынапқа ауа жіберуге болады. Сауу роботында, қорада немесе сауу бөлмесінде пайдалану үшін түзу және бүгілген модельдер бар. Аралық элемент ретінде кері клапаны бар силикон шлангісі пайдаланылады, бұл үрленген ауаны кері жібермейді.

KFM ұжымының тәжірибесі бойынша бұл әдісті сауу кезінде төрт-алты рет қолдану керек. Рефлекс әсері 5-8 минутқа созылады.

Ауаны үрлеп жіберу бұзауларын емгізбейтін сиырларға немесе маститпен ауыратын жануарларға да көмектесе алады. Табиғи жолмен өндірілген окситоцин ауру сиырдың желіні толығымен босатылуына ықпал етеді, бұл саууғу процесін ынталандырады.

Назар аударыңыздар! Сауын сиырларға бұл әдісті тұра сауу алдында немесе сауғаннан кейін қолданған дұрыс, өйткені окситоцин ықпалынан сүт дереу бөліне бастайды.

Осыған қатысты KFM жобасының «Окситоциннің орнына BlowFixx» атты тегін жадынамасын оқыңыздар.

Уве Веддиге

Фото: Ауа қынапқа зонд арқылы жіберіледі. Бұл сиырдың сүт беруі үшін қажет окситоциннің бөлінуіне түрткі болады. © KFM

Жазғы ыстық біздің сүтті сиырларымызға әсер етпей қоймайды. Бұл көбінесе өнімділіктің төмендеуіне, желіннің қабынуына, тұяқ пен өсімділік проблемаларына әкеледі.

Сиырлар -7 °C-тан +16 °C-қа дейінгі температураны жақсы көреді. Температура бірнеше градус жоғарласа, жануарлардың жылуды реттеу процесі толығымен бұзылуы мүмкін және олар терлеп, жиі тыныс ала бастайды. Егер бұл жылуды шығару механизмдері жеткіліксіз болса, сиыр жылу өндірісін азайту үшін физиологиялық өнімділігін шектейді. Онда жануарлар ұзағырақ тұрады, азықты аз тұтынады және күйіс қайтаруы азаяды. Оның қысқа мерзімді салдары ацидоз, иммундық тапшылық, өнімділіктің төмендеуі және ұзақ мерзімді перспективада ақсақтық болады.

Азық пен жасұнықты тұтынуы төмендегеніне байланысты күйіс қайыру белсенділігі де төмендейді. Метаболикалық ацидозбен бірге бұл қан тамырларының тарылуына әкеледі. Нәтижесінде тұяқ дермасы қанмен қамтамасыз етілмейді де тұяқтардың жаңа мүйізқабатын қалыптастыратын қоректік заттар жеткізілмейді. Ламинит (тұяқ шірігі) пайда болады. Осы себептен ыстық кезеңдерде месқарынның қалыпты жұмысын сақтау өте маңызды. Ол үшін натрий бикарбонатын месқарын буфері ретінде қосуға немесе ішектегі бактериялық флораны белсендіретін және қышқыл түзетін бактериялардың өсуін тежейтін тірі ашытқыны пайдалануға болады.

Жаздың жылы күндерінде несепнәрдің аммиакқа айналуы да жануарлардың тұяқтарының денсаулығына әсер етеді. Аммиак кератинді ыдыратады, трепонемалар теріге енеді. Нәтижесінде ауырсыну, мазасыздық пайда болады және өнімділік төмендейді.

Жылу стрессінің сипатталған әсерлеріне қарсы тұру үшін жануарларды әрқашан жеткілікті қоректік заттармен қамтамасыз ету қажет, месқарынның рН деңгейі қалыпты болуы тиіс, ал сиырларды қора ішіндегі тиісті құрылмалар және техникалық шаралар қолдану арқылы жылу стрессінен қорғау керек.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Диарея жаңа туылған бұзаулар үшін қауіпті, көп жағдайларда олардың өліп кетуіне әкеледі және оларды қосымша ауруларға қатысты қатты әлсіретеді. Фермерлердің аз ғана бөлігі сиырларын төлдеу алдында диареяға қарсы вакциналайды, ал осы «вакциналауға қарсылардың» көпшілігінде бұзаулар өлімі 5% — дан асады.

Вакциналанған анасының уызын ішу арқылы бұзауларда диареяға қарсы мақсатты және күшейтілген пассивті иммунитет оңай жолмен қалыптаса алады.

Аналық вакцина жаңа туған бұзауларды ротавирустар мен көптеген E. coli штаммдарынан туындайтын диареядан сақтай алады. Бұл коронавирус тудыратын диареяның жиілігі мен ауырлығын төмендетеді және рота- мен коронавирустың бөлінуін азайтады, осылайша табындағы патогендік қысымды төмендетеді. Бұл бұзаулар өмірлерін ең жақсы жағдайда бастайды дегенді білдіреді.

Екпе суалу кезеңінде 2 мл дозада бір рет оңай салынады және Boehringer-Ingelheim атты өндіруші фирманың айтуынша, оны сиырлар өте жақсы көтере алады.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Көптеген фермерлер өз шаруашылықтарында төл өндіруді өздері ұйымдастырғысы келеді. Алайда, көбінесе оларда теориялық және, ең алдымен, практикалық білім жетіспейді және сәтті ұрықтандыру бойынша олардың дағдылары аз.

Херман-Йозеф Шмидт, ірі қара малды ұрықтандыру бойынша ең тәжірибелі неміс жаттықтырушыларының бірі, бұл күндері Аркабайдағы «Байсерке-Агро» оқу ғылыми-өндірістік орталығында KFM жобасының мастер-тренерлерін оқытуда. Өсімталдықты басқару мен бақылаудың теориялық негіздерінен, сондай-ақ күйлеу белгілерін анықтау және ұрықпен жұмыс істеу жаттығуларынан басқа, оқыту, әрине, ұрықтандыру процесінің өзіне бағытталған.

Теориядан кейін жаттығулар басталады, ол үшін ұрықтандыру сабақтарына арналған Қазақстандағы жалғыз сиыр макеті қолданылады. «Осылайша, әрбір қатысушы жатырдың құрылымы мен ұрықтандыру процесін үйреніп алады», — деп түсіндіреді Вердендегі/Аллердегі Maстерринд компаниясының 58 жастағы ұрықтандыру бойынша оқыту және біліктілікті арттыру сарапшысы. «Бұл жаттығуларды қатысушылар қалағанынша қайталап жасай алады, одан кейін қорадағы тірі жануарлармен жүмыс істеп дағдыларын жетілдіре алады», — деп қосады Уве Веддиге.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Швейцарияда жүргізілген жаңа зерттеу көрсеткендей, сауын сиырларды шаруашылықта ұзақ қолдану міндетті түрде жануарлардың денсаулығының нашарлауына немесе дәрі-дәрмектерді көбірек қолдануға апармайды.

Сауын сиырлардың қызмет ету мерзімі сүт өндірісінің тұрақтылығының шешуші факторы болып табылады. Сиыр фермада  ұзақ болса, сүт өнімділігі арқылы берер кірісі көбірек болады, оны өсіру шығындары пайдалану мерзімі ұзақ немесе қысқа екеніне қарамастан бірдей екенін ескерсек. Дегенмен, жасы үлкен сиырлардың денсаулығына байланысты проблемалар болуы мүмкін және жиі емдеуді қажет етеді деген қорқыныш жиі кездеседі.

Зерттеу авторы Анна Бибердің айтуынша, ұзақ өмір сүретін сиырлары бар фермалардың өсімталдық көрсеткіші жоғары. Атап айтқанда, алғаш бұзаулаған құнажындарды көп мәрте ұрықтандыру қажет емес болған, ал төлдеу аралықтары қысқа болды. Сонымен қатар, сиырларды пайдалану мерзімі ұзағырақ фермаларда өсімталдық мәселелеріне қатысты емдеу шаралары көп қажет болмайды.

Пайдалану мерзімі ұзағырақ фермалардағы сиырларда соматикалық жасушалар саны қысқа мерзімді фермаларға қарағанда жоғары болды. Барлық фермаларда үлкен ауытқулармен соматикалық жасушалардың саны бір миллилитр сүтке 100.000 жасушадан аспады. Сонымен қатар, соматикалық жасушалар көрсеткіші жоғары болса да, антибиотикпен мастит ауруын емдеу жағдайлары айтарлықтай көбейген жоқ.

Зерттелген топтарда ақсақтық пен тұяқ денсаулығына қатысты ешқандай айырмашылық байқалмады. Медициналық емдеуге қатысты жағдай бірдей болды. Сауу протоколы және жылына тұяқ кесу жиілігі сияқты денсаулыққа байланысты өндірістік процестер де ұқсас болды.

Зерттеу нәтижелері ұзақ пайдалану мерзімі жануарлардың денсаулығына әсер етпейтінін көрсетеді. Анна Бибер:»ұзақ өмір сүретін сиырлар тұрақты дамуға ықпал етіп қана қоймайды, сонымен қатар фермаға экономикалық пайда әкеледі», — деп атап өтті. Осы мақсатқа жету үшін ол фермаларға өсімталдықты арттыруға, сондай-ақ желін мен тұяқ денсаулығына ерекше назар аударуды ұсынады.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Бұрын тұяқ кесу процесі жылына бір рет ферма басшысының бақылауымен, оның қатысумен өтіп тұратын, ал бүгінде тұяқ кесу кезінде көбінесе жұмысшылар ғана болады. Осылайша, тұяқ кесушілер мен басшылық арасында тікелей ақпарат алмасу болмайды. Сондықтан, жарамсыз деп тану тұралы шешімдер мысалы, ақсақтыққа байланысты, көбінесе негізсіз қабылданады.

Алдын алу және емдеу – малыңыздың ақсап қалмауының негізгі екі әдісі:

1. Тиімді алдын алу дегеніміз тұяқтарды үнемі күтіп ұстау, тұяқ ванналарының бар болуын, ақсақтықты жүйелі түрде бақылау, сондай-ақ жануарлардың қажеттіліктеріне сәйкес ұстау жағдайларын қамтиды. Ол үшін жататын жерлері ыңғайлы, жүретін жерлері қауіпсіз және тайғақ емес болғанын, күйзеліс тұдармайтын жағдай жасалуын, берілетін рацион дұрыс құрастырылғандығын қадағалап, табындағы әлеуметтік стрессті азайту керек.
2. Тұяқ күтімімен тікелей айналысатын адамдардың жағдайы жиі назардан тыс қалады. Олардың жұмыс жағдайлары, физикалық белсенділігі және жануарлардың мінез-құлқын түсіну маңызды рөл атқарады. Қауіпсіз және лайықты жағдайда жұмыс істейтін жақсы дайындалған тұяқшылар ғана өз міндеттерін мұқият және жануарлардың игілігі үшін орындай алады.

Сондықтан қазіргі заманғы тұяқ күтімі жан-жақты болуы керек. Басқару мен техникадан басқа, жануар, адам және қоршаған орта арасындағы өзара үйлесімділігі маңызды. Барлық мүдделі тараптардың — шаруашылық басшыларының, қызметкерлердің, тұяқ кесуші мамандардың ашық қарым — қатынасы мен ынтымақтастығы тұяқ проблемалары мен ақсақтықты азайту үшін өте маңызды.

Дереккөз: Innovationsteam Hessen, қысқартқан Веддиге

Фото: Тұяқ кесушілер жұмысын ұқыпты жасауы керек © KFM