Калифорниялық мастит тесті, сондай-ақ Шальм тесті деп аталады, сауу залында немесе тікелей сиырдың жанында тұрып бірнеше секундтан кейін сүттегі соматикалықалық жасушалардың болжалды мөлшерін көрсетеді.

Сүттің өзінде ешбір өзгеріс байқалмаса да, соматикалық жасушалардың саны көбейіп, субклиникалық мастит болуы мүмкін. Қабыну неғұрлым күшті болса, сүт пен реактив қоспасы соғұрлым тұтқыр болады.

• Сиырды саууға дайындап, бірінші cүтін сауып тастау керек. Содан кейін желіннің әрбір емшегінен сүтті тест пластинасының төрт бөлек шұңқыршасына бөлек-бөлек сауып аламыз. Бір шұңқыршадағы сүт басқадағымен араласып кетпейтіндей абайлап сауып алыңыз.
• Екінші кезеңде шұңқыршаны ақырын еңкейтіп, артық сүтті белгіге дейін төгіп тастаймыз.
• Маңызды: төрт шұңқыршадағы сүт бір-бірімен араласпауы керек.
• Ағызғаннан кейін әр шұңқыршаға бірдей мөлшерде реактив құйыңыз. Сүт пен реактив мөлшері мүмкіндігінше бірдей болуы керек.
• Тест пластинасын баяу айналдыра отырып, оны көлденең ұстап тұрып, шұңқыршалардың ішіндегісін мұқият араластырыңыз. Ағуындағы айырмашылықтар субклиникалық мастит барыні көрсетеді.

Әрбір желіннің қабынуын міндетті түрде антибиотиктермен емдеу қажет емес. Экспресс-тест арқылы мұндай дәрі-дәрмекті қажет етпейтін сиырларды анықтауға болады. Осы тақырып бойынша KFM жобасының Калифорниялық тест туралы жадынамасын оқыңыздар.

Уве Веддиге

Фото: Шальма тесті көмегімен сүт сынамасындағы соматикалық жасушалардың санын бағалауға болады. © Ветеринарлық медицина докторы Фридерике Райнеке

Көптеген табындарда бұзаулардың бір-бірін соруы үлкен проблема.Бұзау қорада сыртқы қоздырғыштардың аз болғандығынан бұзаулар көбінесе бір-бірін сору немесе қора жабдықтарын жалау сияқты жағымсыз қылық көрсетеді . Ойын материалдары жас жануарлардың әл-ауқатын жақсартады және қылық-әрекетіндегі ауытқуларын азайтуы мүмкін.

Камералардың көмегімен жануарларды бақылау аясында бұзаулар сүтпен азықтандыру кезеңінде аптасына бірнеше рет бейнеге түсірілді. Эксперимент барысында ойын материалдарын пайдалану, азықтану мен су ішу кезіндегі белсенділік, сондай-ақ әлеуметтік қылықтар және қылық-әрекетіндегі ауытқулар бақыланды.

Іші шөпке толған доп жануарлар үшін ең тартымды ойыншық болып шықты, өйткені онымен ойнау барысында сапалы шөп жеу мүмкіндігі оларда жақсы әсер қалыптастырды, ал қарағай бұтақтары екінші орынға ие болды. Кірпі түріндегі емізік жануарларды қызықтырмады, өйткені ол жеуге келмейтін материалдан жасалған.

Ойын материалдары қолданылған тәжірибелік топтың бұзаулары жем-шөп пен суды жиі тұтынған, ал басқа бұзаулардың желін аймағына жанасу жиілігі бақылау тобына қарағанда 10 есе аз болған. Сол сияқты, қора жабдықтарының бөлшектерін жалау жиілігі бақылау тобына қарағанда 50% аз болды.

Бұл тәсіл қосымша жұмыс талап етсе де, бұзаулардың жақсы өсуіне ықпал етеді, шығындар артығымен өтеледі. Көбінесе кейін өкінішті болатыны, желін зақымдалуы, дүрыс қалыптаспауы, төрт емшектің орнына үш қана емшек саууға жарамды болып, соның салдарынан сүттің аз болатындығы.

Ойын материалдарын пайдалану жануарлардың денсаулығы мен өсуін жақсартуға, демек, бұзау ұстау тұрақтылығын арттыруға ықпал етеді.

Уве Веддиге

Фото: Ойын материалдары — бұзауларға тиісті орта қалыптастырудың тиімді құралы. © Weddige

Әрбір малшы аурудың белгілерін біледі: сиыр әлсіз болады, мүлдем азық жемейді, ашбүйір бос, месқарың моторикасы төмен болады. Температура жоғары болуы мүмкін, бірақ төмен болуы да мүмкін. Бірмезгілді метрит кезінде әрдайым дерлік жоғары температура байқалады.

Бұл ауру қандағы кальций мен фосфордың аздығының салдары болып табылады. Қандағы кетон денелерінің мөлшері көтеріледі, кейбір жағдайларда 5,0 ммоль/л-ден жоғары болып кетеді, қалыпты көрсеткіші 1,2 ммоль/л дейін болуы керек.

Кетоз тестi бұзаулағаннан кейiнгi 10-шы және 20-шы күнi стандартты шара болып саналады:

• 1 литр қанда 1,2 ммольға дейінгі көрсеткіші қалыпты болып саналады.
• 1,2 ммоль/л — 2,5 ммоль/л дейінгі көрсеткіш субклиникалық аурудың көрінісі болып табылады. Бұл жағдайда пропиленгликоль немесе энергетикалық болюс беру жеткілікті.
• Көрсеткіш 2,5 ммоль/л жоғары болса дереу шара қолдану керек. Глюкоза инфузиясын міндетті түрде жасау қажет, көбінесе қосымша ауырсынуды басатын дәрілерді беру керек. Сонымен қатар, бастапқы ауруды анықтап, емдеу қажет.

Алдын алу: жануарлардың бұзаулау кезінде оңтайлы физикалық формада болуы маңызды. Ауруға бейім сиырларға дайындық кезеңінде-ақ күніне 150-ден 250 мл-ге дейін пропиленгликоль беру керек.

Кетоз тесті — жаңадан сүт бере бастаған сиырларды бақылаудың маңызды шараларының бірі. Сенімді нәтиже алу үшін әрдайым әр малды қатарынан бірнеше рет тест арқылы тексеру керек.

Уве Веддиге

Фото: Кетозды анықтайтын экспресс-тест арқылы құйрықтың жоғары жағындағы тамырынан алынатын қанды бірнеше рет тексеру ұсынылады. © KFM

Әсіресе суық және ылғалды айларда бұзаулардың алғашқы күндеріндегі денсаулығы ойластырылған менеджментке көп байланысты. Жануарлардың денсаулығы мен төзімділігінің негізі болып табылатын келесі сегіз шараға назар аударыңыздар.

1. Алғашқы сәттен бастап жылы ұстау: туылғаннан кейін бұзауды дереу және мұқият құрғатып, жылытқыш камерасын пайдалану арқылы бұзауға уызды ішу және сіңіру үшін қажетті энергия жоғалмауына жағдай жасалады.
2. Иммундық жүйені нығайту: әсіресе қыста бактериялық жүктеме жоғары болған кезде жаңа туған бұзаулардың диареяның типтік қоздырғыштарына қарсы тұра алатын сенімді иммундық қорғанысы маңызды. Мұндай қорғауды қамтамасыз етудің ең тиімді жолы — аналық сиыр уызы. Уыздың сапасын мақсатты түрде сиырды төлдер алдында вакцинациялау арқылы жақсартуға болады.
3. Уыз қорын жинап қойыңыздар: қыста уыздың сапасы айтарлықтай өзгеруі мүмкін. Жоғары сапалы мұздатылған уыз қоры (> 25% BRIX) әрбір жаңа туған бұзаудың оңтайлы азықтандырылуын қамтамасыз етеді, тіпті анасынан жеткілікті мөлшерде немесе жоғары сапалы уыз ала алмасақ да.

4. Қажетті энергиямен қамтамасыз етіңіздер: суықта энергия қоры айтарлықтай азаяды. Қысқы суықта бұзаудың тіршілік әрекетін сақтау үшін қажет болатын энергия мөлшері 20% — ға дейін артады. Сүт алмастырғыштың концентрациясын 20%-ға арттырыңыз. 40 ° C-қа дейін жылытып берілетін су бұзаудың энергетикалық теңгеріміне деген қосымша жүктемені азайтады.
5. Қосымша азық туралы ұмытпаңыздар: бұзауларға арналған балғын мюсли немесе бұзауларға арналған TMR өмірінің 3-ші күнінен бастап месқарынның ерте дамуын ынталандырады.
6. Микробтардың таралуына жол бермеңіздер: шелектер, емізіктер мен астауларды күн сайын тазалау керек. Бұзау жататын иглустарды немесе бокстарды пайдаланғаннан кейін мұқият тазалап, дезинфекциялау керек.

Ескерту: суықта кейбір дезинфекциялық заттардың тиімділігі төмендейді.

7. Ауруларды уақытында анықтаңыздар: жүріс-тұрысындағы өзгерістерге, диареяның басталуына немесе респираторлық аурулардың алғашқы белгілеріне назар аударыңыздар. Ауруды неғұрлым ерте анықтасаңыз, соғұрлым тез және тиімді шаралар қабылдай аласыз.
8. Тиімді микроклимат құруға тырысыңыздар: қалың құрғақ сабан төсеніші астыдан келетін суықтан қорғайды, бұзау жатқан жерді суық желден қорғаңыз. 5 °C-тан төмен температурада бұзауларға арналған көрпешелер жылу шығынын азайтатын және энергия балансын сақтайтын тиімді құрал.

Сондай-ақ, KFM жобасының «Бұзауларға арналған төсеніш қалындығын бағалау» және «Бұзауларды қыста өсіру» атты тегін жадынамаларын оқыңыздар.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Көптеген басқа аурулар сияқты, ұзақ мерзімді салдардың алдын алу үшін оны дер кезінде анықтау маңызды. Жалғыз бір жануардың алғашқы жөтелінің өзіне назар аударып,  дереу себебін қарастыру керек.

Бұзау минутына 50 реттен жиі тыныс ала ма? Ол ентігіп дем ала ма, әлде демі қысылып жатыр ма? Жөтелі ылғалды ма, құрғақ па?

• Тыныс алудың жиілеуі бұзаудың өкпесі ауратынын көрсетеді. Бірақ ауа райына байланысты ыстық күндері жылулық стресс кезінде де тыныс алуы жиілеуі мүмкін.
• Егер мұрын астында бұлдыр, қоймалжың бөлінділер көрінсе, онда бұзаудың ауру екені анық. Сау жануарлар мұрынын тілімен өздері тазартады.
• Тік ішектегі температура 39,5 °C-тан жоғары болса, ыстығы көтерілгенін білдіреді. Сенімді нәтиже алу үшін градусникті тік ішектің шырынды қабатына тиіп тұратындай салыңыз.
• Бұзаудың кеңірдегін тыңдағаннан кейін стетоскопты жауырынның артына қойыңыз. Әдетте бұл жерде дем алу айтарлықтай анық естіледі, бірақ кеңірдекпен салыстырғанда ол әлсіздеу, ал дем шығару дыбыссыз дерлік. Соңында қабырғалардың көлденең өсінділерінің астынан тыңдайды. Бұл жерде тыныс алу тек болар-болмас естілуі керек. Егер сол жерде әлі де дем алу және дем шығару естілсе, бұл өкпе инфекциясының болуын анық көрсетеді.

Жөтелген кез келген бұзауды антибиотиктермен емдеу қажет емес, оның орнына қабынуға қарсы, ыстықты түсіретін және қақырық түсіретін дәрі беруге болады. Ал бұзаулардың қызуы көтеріліп, әлсірегенде антибиотиктермен емдеген жөн. Емделіп жатқан бұзаулар міндетті түрде құрғақ және жылы жерде ұсталып, азықпен, сумен және ірі азықтармен үнемі қамтамасыз етілуі керек.

Егер бұзаулардың жөтелі күнделікті көрініс болса, алдын алу шараларын тексеру қажет:

• Бұзауларға өмірінің алғашқы төрт сағатында жеткілікті мөлшерде және сапалы уыз беріле ме?
• Алғашқы күтімнен кейін бұзаулар жел өтпейтін таза және құрғақ жерге орналастырылады ма?
• Вакциналар кешенді қорғауды қамтамасыз етеді және өмірдің 2-ші аптасынан 4-ші аптасына дейін енгізілуі мүмкін.
• Егер жатқан бұзаудың биіктігінде аммиак иісі сезілсе, көңді жиі жинау керек.
• Топтан топқа тек қана сау бұзаулар ауыстырылуы керек, егу мерзімі мен рацион өзгерту кезінде одан бас тарту керек.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Субклиникалық мастит — бұл көзге көрінбейтін желіннің қабынуы, оның барысында сиырдың сүті мен жүріп-тұруында ешқандай ауытқулар байқалмайды. Дегенмен, субклиникалық маститті дер кезінде анықтау өте маңызды, өйткені маститтің бұл түрі сүт сапасын нашарлатады және сиырдың сүт өнімділігін төмендетеді.

Субклиникалық қабынуды, әдетте, бактериялар тудырады, олар емшек өзегі арқылы желінге түседі. Бұл бактериялар басқа сиырдың желінінен, сауыншы немесе сауын аппараты арқылы, сондай-ақ қоршаған ортадан таралуы мүмкін.

Субклиникалық мастит болғанда сүтте соматикалық жасушалар көбееді, олар енген бактерияларды жоюға тырысады. Бұл процесс көзге көрінбейді, бірақ оны калифорния тесті арқылы анықтауға болады. Ол үшін KFM жобасының «Калифорния тесті» атты жаднамасын оқыңыздар.

Нақты шекті мәні туралы пікірлер әртүрлі болғанымен, субклиникалық маститтің халықаралық мойындалған көрсеткіші: 1 мл сүтте  200 000-нан астам соматикалық жасушалар саны.

Қазіргі заманғы сауу залдары мен автоматты сауу жүйелері әр сиырдың соматикалық жасушалар санын үнемі өлшеп отырады. Субклиникалық маститтің пайда болуының алдын алу үшін сауу технологиясын, гигиенаны сақтау керек және сауу техникасы ақаусыз жұмыс істеп тұруы қажет.

Субклиникалық маститті емдеу барысында суалту кезінде қолданылатын антибиотик және емшек каналына салынатын герметик пайдалы болады. Қосымша ақпарат алу үшін KFM жобасының тегін ақпараттық жадынамаларын оқыңыздар “Cиырларды дұрыс суалту” және “Суалтуға арналған антибиотикті дұрыс пайдалану”.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Суық қыстың ерте келуі Қазақстанда қалыпты жағдай болып саналады. Дегенмен, әрбір шаруашылық суық мезгілге дайындалып, сол арқылы бос әуреге түспеу амалын жасап қоюға болады.

Қыста көбінесе су құбырлары қатып қалады, ал сауын сиырлар үнемі таза сумен қамтамасыз етілуі керек. Суды үнемі жылытып, оның ағынын қамтамасыз ететін арнайы сорғылары бар циркуляциялық жүйелер өздерін жақсы көрсетті. Егер циркуляция мүмкін болмаса, астауларда орнатылған қарапайым биметалл клапандар үнемі суды ағыздыру арқылы қатып қалу қаупін азайта алады. Бірақ мал қорада көктайғақ пайда болмайтындай етіп, артылған суды бұрып әкету жолын қарастырып қою керек.

Сауу залдары да суып кету қаупі бар. Жаңа сүт сауу орталықтары көбінесе жылы ауамен жылыту жүйесімен көмектеседі. Әсіресе, сауу аралығындағы үзілісте сауу залын суып кетпейтіндей етіп жылытылуы керек. Терезелер мен есіктер жабық болуы керек, ал сиырлар сауылар алдында жиналып тұратын жерде жылу сақталандай жалюзи қолдануға болады. Сиырларға суық қатты әсер етпейді, бірақ сауыншылар үшін жылы жерде жұмыс істеу әлдеқайда ыңғайлы.

Қыс түспей тұрып, сиыр қоралардағы перделердің жабылуы және ашылыун тексеру керек. Қатты аяз бен желді күндері олар оңай жабылуы керек. Жылы күндері олар бөлмедегі артық ылғалды кетіру үшін де оңай ашылуы керек.

Ұзаққа созылған аязда жолдардағы көңді шығаратын скреперлер жиі қатып қалады. Бұл жағдайда антифриздік құрылғыларды қолданған жақсы, онда скреперлер жұмысында үзілістер қысқа болады. Дегенмен, клапандардың қатып қалуы көбінесе техникалық қызмет көрсету мен бақылау шығындарының артуына әкеледі. Төтенше жағдайларда жолдардағы мұзды тұз сеуіп ерітуге болады. Жануарлар тайғақ еденде көп қозғала алмайды, сондықтан алдарында әрдайым жеткілікті мөлшерде азық болуын қадағалаңыздар.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Сиырлар иісті жақсы сезеді. Олар иістерге сезімтал және судың дәмін ұнатпаған кезде оны ішпейді де. Егер олар тым аз су ішсе, біз оны сүттің азаюынан бірден байқаймыз.

Әр сиыр әр бір литр сүт үшін 3 литр су ішуі керек. Әсіресе сауылғаннан кейін сиырлар қатты шөлдейді және шөлге шыдамсыз. Құрғақ заттың әр килограмына олар 5 литр су ішуі керек. Қоршаған ортаның температурасына байланысты бұл күніне 140 литрге дейін жетуі мүмкін!

Су ластанған болса, аз ішіледі, сонымен қатар көбінесе шектеуші факторлар болуы мүмкін : бұл ішетін ыдыстарды тар жерге орнату, ыдыстың тар болғаны, судың тереңдігі 8 см-ден аз және суаттың айналасында орын жеткіліксіз.

Құрамында 0,5 мг/л астам темір бар судың түсі қоңыр және жағымсыз металл дәмі  болады. Сонымен қатар, темірден сүтті сиырларда тотығу стресі туындайды, сондай-ақ мастит жиі болады, иммундық функция төмендейді. Темірмен байланысты бактериялары бар биоүлдірдің түзілуі нәтижесінде суаттың бүкіл жүйесіне микробтар тарауы мүмкін. Бүкіл табында түсініксіз аурулар пайда болса, өсімділік нашарлағанда, сүт сауымы төмендеп кетсе, сиырлар суды аз ішетін болса, малға берілетін суды зертханада тексеру керек.

Берілетін су таза болуы керек, сонымен қатар суаттарды үнемі тазалап отыру күнделікті жұмыс жоспарына еңгізілуі керек. Су өлшегішті қолданып жануарлардың су ішуі туралы сенімді ақпарат алып, сол ақпарат негізінде дер кезінде шара қолдануға болады.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Сау сиырлардың өсімталдығы жоғары болады, бірақ іс жүзінде көптеген факторлар табиғи гормоналды циклге әсер етеді, оны тежейді немесе тіпті тоқтатады.

Сиырдың жалпы физикалық жағдайы, азықтануы, энергиямен және қоректік заттармен қамтамасыз етілуі, күйзелісі және күтіп-бағу жағдайлары, сондай-ақ гигиена және денсаулық немесе ауру мәселелері малдың жеке өсімділігіне, демек, бүкіл табынға әсер етеді. Мал иесі ретінде сіз сиырларыңызға оңтайлы жағдай жасап, олардың өсімталдығына теріс әсерді азайта аласыз.

Сиырлардың өсімталдығына денсаулық жағдайы мен күйзеліс үлкен әсер етеді, әсіресе желіннің немесе жатырдың қабынуы маңызды рөл атқарады. Бұл ретте гормондар мен басқа да химиялық заттар бөлінеді, олар сиырдың урықтануына кедергі келтіруі мүмкін. Сонымен қатар, бактериялық қабынулар токсиндердің пайда болуына әкеледі, олар да гормоналды тепе-теңдікті бұзады.

Сонымен қатар, сиырлардың күйзелісі олардың денсаулығы мен өсімталдығына да әсер етеді. Сондықтан сиыр қораларында мал кептеліп тұрмайтындай жеткілікті орын болуы керек, сиырларға ыңғайлатып астаулар орнатыңыздар, жануарлар стрессті сезінбеуі үшін тыныш, реттелген және біркелкі жағдайды қамтамасыз етіңіздер.

Мал өсіруші ретінде сіздер өзіңіздің шаруашылығыңыздағы сиырлардың өсімталдығына оң әсер ете аласыздар. Өсімталдыққа әсер ететін факторларды зерттеңіз және оларды үнемі жақсарту аясында жүйелі түрде жұмыс істеңіз.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Кез-келген сүт өндірушінің өз табынына көңілі толмаған күндері болады: сүт мөлшері рационға сәйкес келмейді, соматикалық жасушаларының саны тым көп, тұяқтардың денсаулығы нашар, ал қорада проблемалар көбейіп жатады.

Осындай төтенше жағдайда сіздер қандай да бір «ғажайып құралды» да қолданып көрген шығарсыздар, тіпті ол себептерін емес, симптомдарын жоюға бағытталған болса да.

Көптеген фермаларда азықтандыру туралы практикалық білім жетіспейді, сонымен қатар көбінесе үнемі білім жетілдіруге деген ұмтылыс жоқ. Тұяқ проблемалары, гипокальцемия және желін аурулары көбінесе азықтандырудағы қателіктердің салдарынан болады. Аурулар жұмыстың көбеюіне және ветеринарлық қызметтерге жұмсалатын шығындардың өсуіне әкеліп қана қоймайды, сонымен қатар жұмысқа деген мотивация мен құлшынысты төмендетеді. Тек сау сиыр ғана сүт береді, және де адамға сау сиырмен жүмыс істеген ұнайды.

Ол үшін сіз рационыңыздағы қандай компонент қалай әсер ететінін және сиыр қорада не бір ауытқулар байқалса немесе азықты ауыстыру қажет болса, рационды қалай түзету керектігін білуіңіз керек. Дұрыс азықтандырудың әсері зор. Азық шығыны аз, малдың денсаулығы жақсы, өнімділігі жоғары, тұяқ аурулары аз, мал басы толық болса және еріксіз союға тұра келетін жағдайлар азайса, бұл бір сиырға шаққанда 20 000 (33 €) — 60 000 тенге (100 €) айырмашылық құрайды. Бұл шаруашылықтың дамуына жұмсауға болатын қаншалықты көп ақша жоғалатынын көрсетеді.

Сонымен қатар бұл цифрлар шаруашылық басшысы мал азықтандыру жөнінде практикалық терең білімге ие болған жағдайда ғана табыны тұрақты дами алатынын көрсетеді. Ондай білімді Google-дан да, Youtube-тен де таба алмайсыз.

Азықтандыруға күнделікті ықпал ететін және табындағы өзгерістерді тікелей бақылай алатын адамдарға азықтандыру туралы дұрыс қорытынды жасау үшін тиісті құралдар қажет.

Көптеген практикалық жаттығулары бар азықтандыру бойынша семинарларымыздың біріне қатысу үшін бізге хабарласыңыздар (байланыс: ainagul.ayaganova@adt.de).

Уве Веддиге

Фото: © KFM