Әрбір сауыншы кейде сауу аппаратын кигізген кезде ысылдаған дыбыс шығатынын біледі. Бұл «ауа сорылу әсері»/ respray деп аталатын көрініс сауын стаканын орнату барысында оған ауа кірсе пайда болады. Қажетсіз ауа сауын стаканы орнатылған емшекке қарай жылжиды. Сонымен сауылып алынған сүт жоғары жылдамдықпен осы емшектерге қайта оралады.

Нәтижесінде желіннің жаңадан инфекциялану ықтималдығы айтарлықтай артады.

Сондай-ақ, жеке сауын стакандарын орнатқан кезде, осы әсерге байланысты желінге кір түсуі мүмкін екендігі ғылыми дәлелденген.

Сауу аппаратын дұрыс қолданған кезде, жеке стакандардағы қысқа сүт шлангтары ауа ағынын автоматты түрде жабады. Ол үшін орнатылатын стақан Z-түріндегі жолмен емшекке бағытталады.

Сол жақ сурет ауаны сорылу әсерін көрсетеді: сауын стаканын орнатқан кезде ауаның кіруі сауын стаканы орнатылған емшекке қарай бағытындағы қысымның төмендеуіне әкеледі. Егер сауын стаканын емшекке бағыттағанда қысқа сүт шлангісін Z түрінде бүгіп тұрса, ауа кірмейді (оң жақтағы сурет).

Уве Веддиге

Сурет: Сауын стакандары мүмкіндігінше көп ауа сорылмайтындай орнатылуы керек. Әйтпесе, инфекция қаупін арттыратын respray әсері болуы мүмкін. © Weddige/KFM

Бұл препараттардың тиімсіздігі 20 жыл бұрын ғылыми дәлелденген. Дегенмен, олар метриттің алдын алу үшін төлдегеннен кейін он екі сағат ішінде шуы түспесе, әлі де қолданылады.

Эксперимент кезінде мұндай тығындәрімен емделген сиырлардың температурасы көтерілген күндер аз болды. Алайда, ұрықтандыру мен төлдеу жылдамдығының көрсеткіштері бойынша тығындәрісіз емделген сиырлармен салыстырғанда айырмашылық байқалмады.

Тығындәріге қарсы үш аргумент:

1. Шарана сұйықтығының мөлшері кейде өте көп болады. Сондықтан препараттың нұсқау бойынша ұсынылатын мөлшері микробтарды жою үшін жеткілікті бола ме деген сұрақ туындайды.
2. Тығындәріні енгізу әрқашан гигиеналық тұрғыдан қатерлі болады, өйткені қынап арқылы салу барысында микроб немесе кір түсуі мүмкін.
3. Зерттеулер көрсеткендей, E. coli немесе Trueperella pyogenes сияқты көптеген қоздырғыштар препаратқа төзімді. Бұл жағдайда тығындәрінің пайдасы жоқ.

Қорытынды:

Шуы /ұрықжолдасы шықпаған жағдайда сиырды төлдегеннен кейін бірнеше күн бойы мұқият бақылау керек, Күн сайын температурасын өлшеп, азық тұтынуын тексеріп, метрит белгілері болған жағдайда емдеу керек.

Метрит болған жағдайда ветеринар антибиотик пен ауырсынуды басатын дәрі тағайындайды. Алайда, егер метрит созылмалы түрге айналса, сиырды ұрықтандыруға болмайды. Бұл жағдайда сиырды жатырішілік антибиотикалық суспензиямен емдейді. Бұрын бұл жағдайда сиырға простагландин берілетін, бірақ соңғы зерттеулерге сәйкес антибиотик қолдану дұрысырақ болып табылады.

Доктор Штефан Борхардт, қысқартқан Уве Веддиге

Фото: © KFM

Сиырдың окситоцин шығару процесін ынталандыру үшін желінге қол тигені немесе сауу бөлмесіндегі бөгде дыбыстар жеткілікті болады. Бірақ сиырлар сүт бергісі келмесе ше? Бұл жағдайда окситоцин егу қажет пе?

Әсіресе бірінші рет бұзаулаған мал бейтаныс ортадан, шудан, иістерден, сондай-ақ сауыншының қолы тиюінен туындайтын стресстен зардап шегеді. Бұл сауыншы үшін жарақат алу қаупін тудырып қана қоймайды, сонымен қатар сүттің шығуын тежейді. Көбінесе мұндай жағдайларда окситоцин инъекциясын қолданады.

Бірақ басқа да жол бар. Тот баспайтын болаттан жасалған «BlowFixx» зондының көмегімен қынапқа ауа жіберуге болады. Сауу роботында, қорада немесе сауу бөлмесінде пайдалану үшін түзу және бүгілген модельдер бар. Аралық элемент ретінде кері клапаны бар силикон шлангісі пайдаланылады, бұл үрленген ауаны кері жібермейді.

KFM ұжымының тәжірибесі бойынша бұл әдісті сауу кезінде төрт-алты рет қолдану керек. Рефлекс әсері 5-8 минутқа созылады.

Ауаны үрлеп жіберу бұзауларын емгізбейтін сиырларға немесе маститпен ауыратын жануарларға да көмектесе алады. Табиғи жолмен өндірілген окситоцин ауру сиырдың желіні толығымен босатылуына ықпал етеді, бұл саууғу процесін ынталандырады.

Назар аударыңыздар! Сауын сиырларға бұл әдісті тұра сауу алдында немесе сауғаннан кейін қолданған дұрыс, өйткені окситоцин ықпалынан сүт дереу бөліне бастайды.

Осыған қатысты KFM жобасының «Окситоциннің орнына BlowFixx» атты тегін жадынамасын оқыңыздар.

Уве Веддиге

Фото: Ауа қынапқа зонд арқылы жіберіледі. Бұл сиырдың сүт беруі үшін қажет окситоциннің бөлінуіне түрткі болады. © KFM

Жазғы ыстық біздің сүтті сиырларымызға әсер етпей қоймайды. Бұл көбінесе өнімділіктің төмендеуіне, желіннің қабынуына, тұяқ пен өсімділік проблемаларына әкеледі.

Сиырлар -7 °C-тан +16 °C-қа дейінгі температураны жақсы көреді. Температура бірнеше градус жоғарласа, жануарлардың жылуды реттеу процесі толығымен бұзылуы мүмкін және олар терлеп, жиі тыныс ала бастайды. Егер бұл жылуды шығару механизмдері жеткіліксіз болса, сиыр жылу өндірісін азайту үшін физиологиялық өнімділігін шектейді. Онда жануарлар ұзағырақ тұрады, азықты аз тұтынады және күйіс қайтаруы азаяды. Оның қысқа мерзімді салдары ацидоз, иммундық тапшылық, өнімділіктің төмендеуі және ұзақ мерзімді перспективада ақсақтық болады.

Азық пен жасұнықты тұтынуы төмендегеніне байланысты күйіс қайыру белсенділігі де төмендейді. Метаболикалық ацидозбен бірге бұл қан тамырларының тарылуына әкеледі. Нәтижесінде тұяқ дермасы қанмен қамтамасыз етілмейді де тұяқтардың жаңа мүйізқабатын қалыптастыратын қоректік заттар жеткізілмейді. Ламинит (тұяқ шірігі) пайда болады. Осы себептен ыстық кезеңдерде месқарынның қалыпты жұмысын сақтау өте маңызды. Ол үшін натрий бикарбонатын месқарын буфері ретінде қосуға немесе ішектегі бактериялық флораны белсендіретін және қышқыл түзетін бактериялардың өсуін тежейтін тірі ашытқыны пайдалануға болады.

Жаздың жылы күндерінде несепнәрдің аммиакқа айналуы да жануарлардың тұяқтарының денсаулығына әсер етеді. Аммиак кератинді ыдыратады, трепонемалар теріге енеді. Нәтижесінде ауырсыну, мазасыздық пайда болады және өнімділік төмендейді.

Жылу стрессінің сипатталған әсерлеріне қарсы тұру үшін жануарларды әрқашан жеткілікті қоректік заттармен қамтамасыз ету қажет, месқарынның рН деңгейі қалыпты болуы тиіс, ал сиырларды қора ішіндегі тиісті құрылмалар және техникалық шаралар қолдану арқылы жылу стрессінен қорғау керек.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Диарея жаңа туылған бұзаулар үшін қауіпті, көп жағдайларда олардың өліп кетуіне әкеледі және оларды қосымша ауруларға қатысты қатты әлсіретеді. Фермерлердің аз ғана бөлігі сиырларын төлдеу алдында диареяға қарсы вакциналайды, ал осы «вакциналауға қарсылардың» көпшілігінде бұзаулар өлімі 5% — дан асады.

Вакциналанған анасының уызын ішу арқылы бұзауларда диареяға қарсы мақсатты және күшейтілген пассивті иммунитет оңай жолмен қалыптаса алады.

Аналық вакцина жаңа туған бұзауларды ротавирустар мен көптеген E. coli штаммдарынан туындайтын диареядан сақтай алады. Бұл коронавирус тудыратын диареяның жиілігі мен ауырлығын төмендетеді және рота- мен коронавирустың бөлінуін азайтады, осылайша табындағы патогендік қысымды төмендетеді. Бұл бұзаулар өмірлерін ең жақсы жағдайда бастайды дегенді білдіреді.

Екпе суалу кезеңінде 2 мл дозада бір рет оңай салынады және Boehringer-Ingelheim атты өндіруші фирманың айтуынша, оны сиырлар өте жақсы көтере алады.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Көптеген фермерлер өз шаруашылықтарында төл өндіруді өздері ұйымдастырғысы келеді. Алайда, көбінесе оларда теориялық және, ең алдымен, практикалық білім жетіспейді және сәтті ұрықтандыру бойынша олардың дағдылары аз.

Херман-Йозеф Шмидт, ірі қара малды ұрықтандыру бойынша ең тәжірибелі неміс жаттықтырушыларының бірі, бұл күндері Аркабайдағы «Байсерке-Агро» оқу ғылыми-өндірістік орталығында KFM жобасының мастер-тренерлерін оқытуда. Өсімталдықты басқару мен бақылаудың теориялық негіздерінен, сондай-ақ күйлеу белгілерін анықтау және ұрықпен жұмыс істеу жаттығуларынан басқа, оқыту, әрине, ұрықтандыру процесінің өзіне бағытталған.

Теориядан кейін жаттығулар басталады, ол үшін ұрықтандыру сабақтарына арналған Қазақстандағы жалғыз сиыр макеті қолданылады. «Осылайша, әрбір қатысушы жатырдың құрылымы мен ұрықтандыру процесін үйреніп алады», — деп түсіндіреді Вердендегі/Аллердегі Maстерринд компаниясының 58 жастағы ұрықтандыру бойынша оқыту және біліктілікті арттыру сарапшысы. «Бұл жаттығуларды қатысушылар қалағанынша қайталап жасай алады, одан кейін қорадағы тірі жануарлармен жүмыс істеп дағдыларын жетілдіре алады», — деп қосады Уве Веддиге.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Швейцарияда жүргізілген жаңа зерттеу көрсеткендей, сауын сиырларды шаруашылықта ұзақ қолдану міндетті түрде жануарлардың денсаулығының нашарлауына немесе дәрі-дәрмектерді көбірек қолдануға апармайды.

Сауын сиырлардың қызмет ету мерзімі сүт өндірісінің тұрақтылығының шешуші факторы болып табылады. Сиыр фермада  ұзақ болса, сүт өнімділігі арқылы берер кірісі көбірек болады, оны өсіру шығындары пайдалану мерзімі ұзақ немесе қысқа екеніне қарамастан бірдей екенін ескерсек. Дегенмен, жасы үлкен сиырлардың денсаулығына байланысты проблемалар болуы мүмкін және жиі емдеуді қажет етеді деген қорқыныш жиі кездеседі.

Зерттеу авторы Анна Бибердің айтуынша, ұзақ өмір сүретін сиырлары бар фермалардың өсімталдық көрсеткіші жоғары. Атап айтқанда, алғаш бұзаулаған құнажындарды көп мәрте ұрықтандыру қажет емес болған, ал төлдеу аралықтары қысқа болды. Сонымен қатар, сиырларды пайдалану мерзімі ұзағырақ фермаларда өсімталдық мәселелеріне қатысты емдеу шаралары көп қажет болмайды.

Пайдалану мерзімі ұзағырақ фермалардағы сиырларда соматикалық жасушалар саны қысқа мерзімді фермаларға қарағанда жоғары болды. Барлық фермаларда үлкен ауытқулармен соматикалық жасушалардың саны бір миллилитр сүтке 100.000 жасушадан аспады. Сонымен қатар, соматикалық жасушалар көрсеткіші жоғары болса да, антибиотикпен мастит ауруын емдеу жағдайлары айтарлықтай көбейген жоқ.

Зерттелген топтарда ақсақтық пен тұяқ денсаулығына қатысты ешқандай айырмашылық байқалмады. Медициналық емдеуге қатысты жағдай бірдей болды. Сауу протоколы және жылына тұяқ кесу жиілігі сияқты денсаулыққа байланысты өндірістік процестер де ұқсас болды.

Зерттеу нәтижелері ұзақ пайдалану мерзімі жануарлардың денсаулығына әсер етпейтінін көрсетеді. Анна Бибер:»ұзақ өмір сүретін сиырлар тұрақты дамуға ықпал етіп қана қоймайды, сонымен қатар фермаға экономикалық пайда әкеледі», — деп атап өтті. Осы мақсатқа жету үшін ол фермаларға өсімталдықты арттыруға, сондай-ақ желін мен тұяқ денсаулығына ерекше назар аударуды ұсынады.

Уве Веддиге

Фото: © KFM

Бұрын тұяқ кесу процесі жылына бір рет ферма басшысының бақылауымен, оның қатысумен өтіп тұратын, ал бүгінде тұяқ кесу кезінде көбінесе жұмысшылар ғана болады. Осылайша, тұяқ кесушілер мен басшылық арасында тікелей ақпарат алмасу болмайды. Сондықтан, жарамсыз деп тану тұралы шешімдер мысалы, ақсақтыққа байланысты, көбінесе негізсіз қабылданады.

Алдын алу және емдеу – малыңыздың ақсап қалмауының негізгі екі әдісі:

1. Тиімді алдын алу дегеніміз тұяқтарды үнемі күтіп ұстау, тұяқ ванналарының бар болуын, ақсақтықты жүйелі түрде бақылау, сондай-ақ жануарлардың қажеттіліктеріне сәйкес ұстау жағдайларын қамтиды. Ол үшін жататын жерлері ыңғайлы, жүретін жерлері қауіпсіз және тайғақ емес болғанын, күйзеліс тұдармайтын жағдай жасалуын, берілетін рацион дұрыс құрастырылғандығын қадағалап, табындағы әлеуметтік стрессті азайту керек.
2. Тұяқ күтімімен тікелей айналысатын адамдардың жағдайы жиі назардан тыс қалады. Олардың жұмыс жағдайлары, физикалық белсенділігі және жануарлардың мінез-құлқын түсіну маңызды рөл атқарады. Қауіпсіз және лайықты жағдайда жұмыс істейтін жақсы дайындалған тұяқшылар ғана өз міндеттерін мұқият және жануарлардың игілігі үшін орындай алады.

Сондықтан қазіргі заманғы тұяқ күтімі жан-жақты болуы керек. Басқару мен техникадан басқа, жануар, адам және қоршаған орта арасындағы өзара үйлесімділігі маңызды. Барлық мүдделі тараптардың — шаруашылық басшыларының, қызметкерлердің, тұяқ кесуші мамандардың ашық қарым — қатынасы мен ынтымақтастығы тұяқ проблемалары мен ақсақтықты азайту үшін өте маңызды.

Дереккөз: Innovationsteam Hessen, қысқартқан Веддиге

Фото: Тұяқ кесушілер жұмысын ұқыпты жасауы керек © KFM

Сиырдың шүңірейген көздері — бұл бірден көзге түседі және алаңдаушылық тудырады. Бірақ сиырдың көзі мен денсаулығы қандай байланыс бар?

Мұнда біз сіздерге бірнеше кеңестерімізді қысқаша түрде ұсынып отырмыз. Толығырақ ақпаратты біздің «Сиыр көздеріне қарап хәлін анықтау» атты жадынамамыздан ала аласыздар.

• Көздердің шүңірейгені сұйықты айтарлықтай мөлшерде жоғалту салдарынан болады. Натрий хлоридінің изотоникалық ерітіндісінен инфузия жасау немесе жеткілікті сұйықтық беру арқылы тез көмектесуге болады. Бұзауларда диарея болған кезде, кейде олардың көз алмасы жоқ сияқты болып тұрады.
• Склераның түсінің өзгеруі: сиырдың қабағын көтерген кезде кішкентай қызыл қан тамырлары бар көздің ақ қабығы (склера) көрінуі керек. Оның сыртқы түрінің өзгеруі бауыр проблемалары бар екенін, сепсис болғанын немесе тіпті ішкі қан кетуді көрсетеді.
• Көздердің жасаурауы зиянды газдар, шаң, ультракүлгін сәулелері, сызба немесе тітіркендіргіш шыбындардың әсерін білдіреді.
• „Мыс көзілдірік » деп аталатын көрініс мыс жетіспеушілігінен туындайды. Ауру жануарлар айналадағын бәрін жалай бастайды, олардың азық тұтынуы төмендейді, өсуі баяулайды, өнімділігі төмендеп кетеді. Көбінесе ауру жануарлардың жүні алдымен көздің айналасында түссізденеді, оны әдетте «мыс көзілдірік» деп атайды. Зардап шеккен табында эструс белгілері жоқ болады, түсік тастау және эмбриондардың өлімі жиі кездеседі. Сонымен қатар, көтерем жануарлар инфекцияларға өте сезімтал болады.

Көз алмасының күйі қалай өзгеретініне немесе көздің немесе склераның терісінің түсі қандай болса да: сүт өндірушілер емдік шараларды уақтылы бастау үшін сиырларын мұқият бақылап отыруы керек екені анық.

Уве Веддиге

Фото: «Мыс көзілдірігі» бар сиыр © KFM

Суық түндер мен ыстық күндер әсерінен пішендегі қант көбейіп кетеді. Ашыту процесі аяқталғаннан кейін де, бұл азықта қант қалдықтары көп болады, бұл кейіннен қызу қаупін арттырады. Дегенмен, сүрлем қоспаларының көмегімен пішен дайындау процесін мақсатты түрде реттеуге болады. Осылайша, пішен дайындау барысында шөптегі қанттың көп бөлігі ыдырайды. Нәтижесінде пайда болған сірке қышқылы пішенді кейін қызудан қорғайды.

Егін жинау кезінде тығыздауыш трактор шиналарына пішен жабысып қалатынын жиі байқауға болады. 1 кг құрғақ заттағы қант мөлшері 150-ден 250 г-ға дейін жететіндігі бұл көріністі растайды.

Азықтың кейін қызуы оны тұтынуға және сүтті мал табынының денсаулығына кері әсер етеді. Шөп пен жоңышқа жинар алдында да қант құрамын тексеріңіздер. Ол үшін майдалап туралған шөпті сарымсақ прессімен қысып, шырынын рефрактометрге тамызады. KFM жобасының «Шөп немесе жоңышқа пішеніндегі қант мөлшерін анықтау туралы» атты тексеру парағын қараңыздар.

Назар аударыңыздар: шөп кеуіп қалса өлшеу нәтижелері дәл болмауы мүмкін!

4°Brix құрғақ заттың кг-на 150 г қант құрамына сәйкес келеді, оның ішінде нығыздалған пішендегі ферментация процесі шамамен 100 г тұтынады, сондықтан 50 г қант/кг құрғақ зат артық қалады — бұл азықтың дәмін жақсартады.

Brix 2° мәні құрғақ заттың құрамындағы 110 г/кг қант мөлшері аз екенін көрсетеді. Көрсеткіш 7° — тан (210 г қант) жоғары болса, қантты пропиленгликоль мен сірке қышқылына айналдыратын қоспаны қолдану ұсынылады. Бұл көректік заттардың сақталуын, аэробты тұрақтылықты едәуір жақсартады және  пішенді қызып кетуден сақтайды.

Уве Веддиге

Фото: Пішен жабысып қалатыны – қант мөлшері жоғары болуының белгісі © KFM